نجم‌الدوله و اولين كتاب درسي فلسفۀ جديد در ايران

Najm al-Dawla and the First Modern Philosophical Textbook in Iran

به‌رغم تصور اوليه، نوشته‌هايي كه در دورۀ قاجار به فلسفه‌هاي جديد پرداخته‌اند اندك‌اند. از ميان اين نوشته‌ها، تنها كتابي كه به‌قصد آموزش فراهم‌آمده دورۀ اصول حكمت فلسفه نام دارد كه نسخۀ خطي آن به‌دست ما رسيده است. اين متن در اصل ترجمه‌اي است به قلم ميرزاعبدالغفار نجم‌الدوله به فارسي از يك كتاب درسي فرانسوي. احتمالاً او كتاب را به‌طور خاص براي تدريس در مدرسۀ دارالفنون ترجمه‌ كرده‌باشد؛ هرچند اطلاعي در اين‌باره در دست نيست. اما نسخۀ فرانسوي كتابي است مفصل كه براي دانش‌آموان سال آخر دبيرستان نوشته شده ‌بود و مترجم فقط بخش‌هاي ابتدايي آن را ترجمه كرده‌است. نجم‌الدوله ــ هم‌چون اغلب مترجمان آثار فلسفي در دورۀ قاجارــ آشنايي چنداني با فلسفه نداشته‌است؛ چنان‌كه خود نيز بدان تصريح دارد. اين مقاله در نظر دارد ضمن معرفي اين ترجمه، با رجوع به متن موجود و مطابقت آن با كتاب فرانسوي به‌اجمال به ديدگاه‌ مترجمِ آن بپردازد

Despite the first impression, there are not many modern philosophical texts written or translated by Iranians in the Qajar era. Among these texts, the only known philosophical textbook is entitled Dawri-yi Usūl-i Ḥikmat-i Falsafi, translated from French by Najm al-Dawla, graduated from Dār al-Funūn. The French book is a relatively voluminous philosophical textbook for the last year of high school, including an introduction and five chapters. Najm al-Dawla translated the first two chapters. We present in this article the translation by Najm al-Dawla and briefly study his point of view by referring to the Persian manuscript and comparing it to the original French text