اقدامات سياسي و فرهنگي عليقلي خان مخبرالدوله و تأثير آن در روند نوگرايي دورۀ قاجار

Alīqulī Khān Mukhbir al-Dawla’s Political and Cultural Affairs and its Effect on the Process of Modernism in Qajar Period

عليقلي خان مخبرالدوله از رجال دانش‌دوست، ترقي‌خواه و مطرح تاريخ معاصر ايران است. برخي از اقدامات وي حاكي از نوگرايي و اهتمام و توجه ايشان به امر توسعه و پيشرفت در ايران عصر قاجار است. اين جستار با روشي تحليلي- توصيفي و همچنين با تكيه بر منابع و اسناد كتابخانه‌اي و آرشيوي، به اقدامات سياسي و فرهنگي مخبرالدوله و سهم آن در فرايند نوگرايي اين دوره مي‌پردازد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهند كه عليقلي خان مخبرالدوله با اتخاذ رويكردي معتدل و معقولانه در امور حكومتي و تصدي مناصب مهم و گوناگوني چون وزارت پست و تلگراف، تجارت، معارف و رياست دارالفنون و اقداماتي نظير پي‌ريزي، مديريت، توسعه و گسترش خطوط تلگراف، تكميل كانون علمي دارالفنون، همچنين تأسيس روزنامۀ دانش، اولين روزنامۀ آموزشي ايران، اهتمام به تشكيل انجمن حافظ الصحه، اعزام محصل به خارج از كشور و پرورش متخصصان علوم، در تنوير افكار و روند نوگرايي و نوسازي ايران در عصر قاجار، سهم و تأثير بسزايي داشته است.

Alīqulī Khān is a famous, progressive and intelligent person in contemporary history of Iran and some of his proceedings show the modernism and the efforts and attentions to progress and development in Qajar period. This research is on his political and cultural affairs in process of modernism with descriptive-analytic method and resources from library and archives. This text shows that the contribution of him to illumination of thought and modernism in Iran with his governmental occupation such as: ministry of post and telegram, commercial and theology and management of Dār al-Funūn and proceedings such as: foundation and development of telegram lines, completion of Dār al-Funūn and establishment of Danesh as a first educational newspaper in Iran, foundation of Hāfiẓ association, dispatching students to the foreign country and training expert.