ژئوپوليتيك انرژي و تاثير آن بر اقتصاد رانتي ايران در راستاي ارائه يك راهبرد ملي

Geopolitics of Energy and Its Effect on Iran's Rentier Economy in order to Indicate a National Strategy

صاحب نظران حوزه اقتصاد سياسي به استناد روندهاي جاري در اقتصاد سياسي بين ­الملل قرن 21 را قرن ژئواكونوميك ناميده ­اند زيرا بر اين باورند يكي از مهم­ترين چالش­هاي مهم جهاني در اين قرن رقابت بر سر منابع انرژي با تأكيد بر نفـت و گـاز است. كشـورهاي حـوزه خليج فارس منجمله ايران اعظم درآمدهاي خود را از فروش نفت خام بدست مي‌آورند و اقتصاد تك محصولي آنها نفتي نيست بلكه وابسته به نفت است و اين درآمدها از طريق دولت از مجراي بودجه به اقتصاد اين كشورها تزريق شده كه كاهش قيمت نفت شديداً بر اقتصاد آنان تأثير گذار مي‌باشد. در اين تحقيق با استفاده از روش توصيفي و تحليلي، آمارها و نمودارها و همچنين روش دلفي تاثيرات پديده رانت و دولت رانتير با مطرح شدن نفت به عنوان عامل ايجاد دولت­هاي رانتير مورد بررسي قرار گرفت و در پي آن نظريات دولت و اقتصاد رانتي براي تبيين و توجيه فقدان توسعه يافتگي سياسي و اقتصادي در كشورهاي متكي به درآمد حاصل از رانت مورد استفاده قرار گرفت. اتكا به درآمدهاي بادآورده حاصل از رانت نفتي بر ساخت دولت، روابط دولت و جامعه و در نهايت بر اقتصاد كشور، پيامدهاي منفي داشته و موجب تشديد روحيه رانت­جويي و مصرف­گرايي در جامعه مي‌شود و از طرفي دولت را تبديل به توزيع كننده رانت خواهد نمود. كشور ما طبق نظريه جفري كمپ علاوه بر در اختيار داشتن دومين منابع انرژي فسيلي (نفت و گاز) جهان در مركز هارتلند استراتژيك جهان واقع مي­باشد اما با داشتن اقتصاد رانتير بعلت تحريم­ها و تأثيرات آن در ابعاد داخلي و خارجي واز طرفي با درنظر گرفتن ويژگي­هاي صنعت نفت كه مستلزم سرمايه­گذاري كلان مي‌باشد نتوانسته آنچنان كه بايد در جذب سرمايه­گذاري داخلي و خارجي، دستيابي به دستاوردهاي فني و تكنولوژي روز به منظور استفاده بهينه جهت استخراج انرژي و ... عملكرد قابل قبولي داشته باشد اين تحقيق ضمن معرفي ابعاد و پيامدهاي دولت رانتي با ارائه راهكارهايي برون­رفت اين موضوع را نشان دهد.

Experts in political economy have called the 21st century as the century of Geo-economics on the basis of current trends in international political economies as they believe that one of the most important world's challenges in this century is the competition for energy resources especially Oil and Gas. The great portion of Gulf States' income comes from exporting Raw Oil and their single-product economy depends strongly on oil revenue. In these countries including Iran, the economy depends on Oil and the oil revenue enters the economy directly through budget by the government which means that oil price decrease affects vigorously their economy. In this research, the effects of rent and rentier government were explored considering Oil as the principal cause of rentier governments by using analytical method, statistics, charts and Delphi method. Consequently, government's opinions and rentier economy was used to explain and justify lack of political and economic development in countries that are dependent on oil revenue. It is argued that depending on oil revenue has a negative effect on government, the relations between society and government and finally on country's economy. It increases rent and consumerism in society and turns the government into a rent distributor. According to Kemp, Iran not only has the second position of fossil energy resources, but also locates in world's strategic Hartland center, but it could not succeed in internal and external fund raising and achieving up-to-date scientific technologies used for energy extraction (Oil and Gas) because of its rentier economy caused by sanctions and their internal and external effects and oil industry characteristics which needs huge investments. In this research, different aspects and consequences of rentier government was indicated and some solutions to depart from it was shown.