تحليل سير تحولات شاخص‌هاي برنامه‌اي مراكز خريد تهران (نمونه موردي: 6 مركز خريد فعال در مقياس شهري بين دهه‌هاي 70 تا 90 شمسي)

An Analysis of the Developments of Program Indicators in Tehran Shopping Centers (Case study: 6 active urban shopping centers between the 1970s and 90s)

در دنياي مدرن امروزي، باتوجه‌به تغيير سبك زندگي افراد جامعه، فضاهاي تجاري، جزو جدايي‌ناپذير شهرها هستند و افراد پس از خانه و محل كار، بخش عمده‌اي از زمان خود را جهت رفع نيازهاي مادي، گذران اوقات فراغت و تعاملات اجتماعي در آن‌ها سپري‌مي‌كنند. گونه‌شناسي متفاوتي از فضاهاي تجاري شاخص، نظير بازارهاي تاريخي، عرصه‌هاي تجاري، راسته‌ها و بورس‌ها، مراكز خريد تك‌صنفي و مراكز خريد شهري در تهران وجود‌دارد كه در مقياس‌هاي متفاوتي عمل‌مي‌كنند. از بررسي ادبيات نظري پژوهش چنين برمي‌آيد كه عموم تلاش‌هاي انجام‌شده پيرامون مراكز خريد، به حوزه تاريخي و اجتماعي توجه داشته‌‌‌است. دراين‌ميان كمتر پژوهشي انجام‌شده كه سعي در پيوند مفاهيم مرتبط اين حوزه با شاخص‌هاي برنامه‌ريزي معماري داشته‌‌باشد. پژوهش حاضر درصدد است تا با نزديك‌شدن به پاسخ اين سؤال كه چگونه مي‌توان شاخص‌هاي برنامه‌اي تحول‌يافته در مراكز خريد سه دهه اخير تهران را در قالب الگوهايي شناسايي‌نمود، به تحليل پنج‌گانه مراكز خريد از منظر شاخص‌هاي برنامه‌اي، در راستاي رسيدن‌ به تبييني معتبر و تكرارپذير، بپردازد. بدين‌منظور، ضمن بررسي مراكز خريد فعال در مقياس شهري، شش مركز خريد به‌روش نمونه‌گيري خوشه‌اي موردسنجش قرارگرفته‌است. داده‌هاي كمي و كيفي حاصل از مشاهده، برداشت ميداني، تركينگ، ترسيم گرافيكي و غيره درقالب نمودار و دياگرام‌هاي تحليلي مورد‌ارزيابي قرارگرفته‌اند. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه مراكز خريد سه دهه اخير شهر تهران، درراستاي تغيير كاركرد خود، از صرف اقتصادي به فرهنگي و اجتماعي، دچار تغيير در برنامه شده‌ و اين امر در شاخص‌هايي نظير نوع و ميزان اختلاط صنفي، نسبت فضاي مكلف به غيرمكلف، تنوع تيپولوژي مخاطبين مراكز خريد و غيره بروز پيدا كرده‌‌است.

In today's modern world, considering the changing lifestyle of people in the community, commercial spaces are an integral part of cities, and individuals spend most of their time in meeting material needs, spending leisure time and social interactions. There is a different typology of commercial spaces such as historical markets, business arenas, orders and stock exchanges, and urban shopping centers that operate on a variety of scales. The review of theoretical literature suggests that the public's efforts have been focused on the historical and social sphere around shopping centers. There are fewer researches that attempt to focus on architectural planning indicators. The present study aims to analyze the five indicators of the developed shopping centers in Tehran for the last three decades in order to identify the five indicators of the shopping centers from the perspective of the programmatic indicators in order to reach a valid and Repeatable explanation. For this purpose, six shopping centers were investigated by cluster sampling method. Quantitative and qualitative data from observation, field surveys, tracking, graphic drawing, etc. have been evaluated in the form of analytical diagrams. The results of the research indicate that the shopping centers of Tehran in the last three decades have changed from the purely economic, cultural and social ones to changes in the program, and in indicators such as the type and degree of tenant mix, the ratio of the space to inconsistently, the variety of individual typology, and so on.