زبان و تفكر در پرتو ترجمه هاي دوره ناصرالدين شاه قاجار (1313-1264ه.ق)

Language and Thought in the Light of Translations During Nasir aldin Shah Period

نوشتار حاضر بر محور اين مساله اصلي متمركز است كه نشان دهد چگونه مي‌توان ترجمه‌هاي دوره ناصرالدين شاه را به‌عنوان برآيند ذهن و زبان مترجمان و متفكران در ارتباط با دنياي بيروني ارزيابي كرد؟ در اين راستا برآنيم تا نسبت زبان ترجمه متون علمي و فرهنگي جديد در جامعه مبدا (اروپا) را با فهم و زبان و انديشه مترجمان ايراني در جامعه مقصد ارزيابي نماييم زيرا در پرتو اين نوع بررسي بسياري از نواقص و مسائل دنياي ذهن و زبان مترجمان و متفكران ايراني در مواجهه با متن‌هاي توليد شده در دنياي جديد مشخص خواهد شد. به منظور تبيين مساله فوق از روش‌هاي تحليل متن و مفاهيم زباني با مراجعه به برخي نظريه‌ها و الگوهاي روش‌شناختي تحليل گفتمان از جمله لاكلاو و موف و ميشل فوكو استفاده مي‌شود كه براساس آن‌ها، زبان ترجمه‌ها مهم‌ترين عرصه ارتباط اجتماعي بوده كه با حضور مقتدرانه خود به بازنمايي و تصويرسازي درك انسان از وجود خود و دنياي بيروني پرداخته و آن‌ را در دنياي نوشتارهاي اروپايي سامان و معنا بخشيده است. دستاورد تحقيق ما نشان مي‌دهد كه ترجمه به مثابه يكي از مهم‌ترين كانال‌هاي انتقال فهم از دنياي جديد به ايفاي نقش مهمي در معرفي و استخراج يك برنامه تحول‌ساز و فرايند دگرگوني از درون متن‌هاي توليدشده در دنياي اروپايي را براي اهداف مترقيانه برخي رجال سياسي و فرهنگي عصر ناصري پرداخت امّا برخي موانع زباني و فكري از يك سو و مقطعي بودن سياستگزاري‌هاي متوليان دولتي و درباري در عرصه ترجمه از سوي ديگر باعث شدند تا اين فرايند انتقال زباني و فكري عمدتاً در حدّ محدودي باقي بماند و دچار انقطاعات تاريخي گردد با اين حال جامعه ايران در تداوم گرايش خود به اين راه در قالب‌هاي گوناگوني زباني و بياني به تداوم اهداف و بازتوليد آمال جديد خود پرداخت. در اين راستا بود كه مفاهيم جديد در قالب تاليفات اقتباسي و مقالات و روايت‌هاي روزنامه‌هاي جديد از تحولات مدرن، بازتاب فرهنگي و اجتماعي پيدا كرد و مقدمه فهم پيشامشروطگي گروه‌هاي فعال اجتماعي جامعه ايران از تحولات سياسي، فكري و اجتماعي اروپاي قرن نوزدهم گرديد.