مقاومت، ممارست و مماشات گفتماني: قلمروهاي گفتمان و كاركردهاي نشانه – معناشناختي آن

Discourse Resistance, Insistence and Appeasement: the Realms of Discourse and its Semiotic Functions

گفتمان از ديدگاه زبانشناختي به كنشي فردي اطلاق مي‌گردد كه نتيجۀ استعمال زبان است. چنين كنشي كه تجارب بيروني و زيستۀ گفته پرداز را به همراه كنكاشِ درون زبان به حوزۀ گفتمان منتقل مي‌كند ما را با ويژگي‌هاي متفاوت و متنوعي مواجه مي‌سازد كه اين تحقيق فقط بخشي از آن را برجسته مي‌سازد. از ميان كاركردهاي مختلف گفتمان سه ويژگي مقاومتي، ممارستي و مماشاتي وجوهي هستند كه مبناي شكل گيري بسياري از گفتمان‌ها به شمار مي‌روند. تاكيد بر اين سه ويژگي به اين دليل است كه هر كنش گفتماني قبل از هر چيز آزادسازي ميزاني از انرژي است كه فرآيند گفتماني و پويايي آن را تضمين مي‌كند. همين انرژي است كه سبب ايجاد فضاي مقاومت، ممارست و يا حتي مماشات گفتماني مي‌گردد. مقاومت گفتماني سبب مي‌گردد تا يك وضعيت ايجابي و تثبيت شده نفي شود و وضعيتي متفاوت و جديدي جايگزين آن گردد. مهمترين نتيجۀ نفي كاركرد ايجابي يك گفتمان ورود به چشم انداز جديدي است كه مسير حركت گفتماني را باز نموده و مي‌تواند شرايط رشد و استعلاي آن را فراهم سازد. كنش‌هاي گفتماني همواره امكان تمديد حضور خود را در فرآيندي متفاوت از آنچه براي آن‌ها ترسيم شده است دارند. جريان‌هاي كنشي داراي آستانۀ مقاومت متفاوت هستند. با وارد كردن ميزاني از انرژي به يك جريان مي‌توان مسير حركت آن را تغيير داد. مقاومت و ممارست قدرت گفتماني را بازتعريف مي‌كنند. به همين دليل قدرت مي‌تواند با گستره كمّي، حضور خود شرايط ايجابي را تغيير دهد. اما گاهي نيز تقليل و تضعيف همين گسترۀ كمي‌نوعي ممارست جهت بهبود كيفي حضور است. به همان ميزان كه اسطوره‌سازي، مقاومت گفتماني را افزايش مي‌دهد به همان ميزان نيز جذب و حل شدن در گفتمان‌هاي جاري شرايط مماشاتي حضور را افزايش مي‌دهد. ويژگي مقاومتي گفتمان راه را بر استعلاي ساحت حضور كنش‌گران گفتماني مي‌گشايد.چنين مقاومتي امكان جابجايي كنش‌ها و جلوگيري از انجماد آن‌ها را فراهم مي‌كند. اينك بايد ديد چگونه و بر اساس چه كاركردهايي گفتمان وارد مسير پوياي ممارست و به پشتوانۀ آن تغيير وضعيت‌هاي ايجابي و تثبيت شده مي‌گردد ؟ هدف اصلي اين مقاله بررسي و تحليل سه ويژگي مقاوتي، ممارستي و مماشاتي گفتمان از ديدگاه نشانه – معناشناسي جهت تبيين اين موضوع مهم است كه گفته پردازي فضايي چالشي است كه استحاله و استعلاي معنا در آن وابسته به تغيير شرايط ايجابي به شرايط سلبي و يا پوياجهت جلوگيري از رسوب معناست.