قرابت/ غرابت جامعه‌شناسي مردم‌مدار و حوزۀ عمومي (برداشتي نظري براي طرح روايتي «ديگر» از جامعه‌شناسي مردم‌مدار و كاربست آن در ايران)

Public Sociology and Public Sphere: Toward an Alternative Narrative for Public Sociology and Applying it in Iran

جامعه‌شناسي مردم‌مدار در ايران چه ويژگي‌هايي بايد داشته باشد؟ طرح اين پرسشِ هنجاري از اين بابت اهميت دارد كه جامعه‌شناسي مردم‌مدار در ايران مراحل اوليۀ صورت‌بندي را طي‌‌ مي‌كند. اما پاسخ به اين پرسش تا حد زيادي وابسته به ويژگي‌هاي حوزۀ عمومي در ايران است، چرا كه به ادعاي اين مقاله پايه و مايۀ جامعه‌شناسي مردم‌مدار در حوزۀ عمومي است. اما تلاش براي پرداختن به اين پرسش در وهلۀ نخست مستلزم جد و جهدي نظري در چيستيِ حوزۀ عمومي است. پس از آن‌‌مي‌توان ضمن بررسي ويژگي‌هاي حوزۀ عمومي در ايران طرحي براي شرايط امكان جامعه‌شناسي مردم‌مدار در ايران درانداخت. در اين مقاله، ابتدا به لحاظ نظري، رويكردهاي غالب در خصوص چيستي حوزۀ عمومي مرور و نقد ‌‌مي‌شوند؛ رويكرد هابرماس و آرنت از آن جمله است. در حين اين مرور نظري، ويژگي‌هاي روايت غالب از جامعه‌شناسي مردم‌مدار، يعني روايتي كه بوراووي از آن به دست داده است، نيز بررسي ‌‌مي‌شود و با تكيه بر روايت آرنت از حوزۀ عمومي تلاش ‌‌مي‌شود روايتي «ديگر» از جامعه‌شناسي مردم‌مدار پيش نهاده شود. پس از آن به مرور ويژگي‌هاي حوزۀ عمومي در ايران پرداخته خواهد شد و مصاديق آن، در شكل‌هاي نهادي و غيرنهاديِ آن، پرداخته ‌‌مي‌شود و نسبتِ هر يك از اين مصاديق با روايت‌هاي پيش‌گفته از حوزۀ عمومي بررسي ‌‌مي‌شود. اين مقاله، از جمله مدعي است كه مختصات حوزۀ عمومي در ايران با روايت آرنت همخوانيِ بيشتري دارد تا روايت هابرماسي از آن. از اين رو، جامعه‌شناسي مردم‌مدار در ايران در مسيري كه پيشِ رو دارد بايد ضمن بررسي مختصات اين حوزۀ عمومي به نقد و آسيب‌شناسيِ آن نيز بپردازد. در انتهاي مقاله، با تكيه بر ويژگي‌هاي حوزۀ عمومي در ايران، طرحي اوليه براي صورت‌بنديِ جامعه‌شناسي مردم‌مدار در ايران به دست داده ‌‌مي‌شود و محورهاي نظري، روش شناختي و پژوهشيِ آن برشمرده خواهد شد.