كليدواژه :
ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺸﺎورزان , ﮔﺴﺘﺮش ﮐﺎﻧﺎل ﻫﺎي آﺑﺮﺳﺎﻧﯽ , ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ , ﺳﺪ درودزن، ﻓﺎرس
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: توجه به ساخت و توسعه شبكه هاي آبياري و زهكشي به خصوص در حوزه پاياب سدها، از اهميت زيادي برخوردار است و اجراي اين گونه پروژهها قادر است كه در كارآيي مصرف آب در بخش كشاورزي، تأثير زيادي داشته باشد. البته نميتوان آثار ناخواسته‌ي اجتماعي و احتمالاً تخريبي آن‌ها را از نظر دور داشت، به طوري كه بعضي از سياست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌هاي توسعه به هدف‌هاي مورد انتظار خود دست نمي يابند و در عوض آثار مخرب زيست محيطي به‌جا گذاشته و به نا‌رضايتي اجتماعي دامن مي-زنند. با توجه به خشكسالي موجود، كمبود آب و پايين بودن راندمان استفاده از آبهاي سطحي در دشت كربال كه از دشتهاي حوزهي پاياب سد درودزن در استان فارس ميباشد، سازمان آب منطق هاي فارس، توسعه شبكه هاي آبياري و زهكشي در اين دشت را در دستور كار خود قرار داده است. از آنجايي كه در پي اجراي هر پروژه عمراني در بستر طبيعت، ارزيابي اقدامات و بررسي پيامدهاي آن به منظور رفع نقايص و بهتر نمودن كار‌هاي آتي ضروري ميباشد، هدف اين مطالعه، ارزيابي پيامدهاي گسترش كانالهاي آبرساني از ديدگاه كشاورزان: مورد مطالعه حوزه پاياب سد درودزن بوده است.
مواد و روش‌ها: روش اين پژوهش از نوع توصيفي-تحليلي، كنترل متغير‌ها غير آزمايشي، هدف كاربردي و جمع‌آوري داده‌ها با فن پيمايش بوده است. تعداد جامعه‌ي آماري مورد نظر، 1029 نفر بهرهبردار برآورد گرديد كه تعداد نمونه از فرمول كوكران 269 بهرهبردار در نظر گرفته شد. در اين پژوهش از روش نمونه‌گيري دو مرحله‌اي تصادفي استفاده گرديد. به اين ترتيب كه در طبقه‌ي اول چهار بند در نظر گرفته شد (بند امير، بند فيض‌آباد، بند تيلكان و بند موان). پس از آن در طبقه‌ي دوم، فاز‌هاي اجرايي در هر بند مشخص گرديد كه عبارت از فاز مطالعات اجتماعي و مشاركتي، فاز اجرايي و فاز در حال ساخت بودند به دنبال آن تمامي روستا‌ها و مزارع هر فاز مشخص گرديد و به تناسب، تعداد بهرهبرداران در هر روستا به تصادف انتخاب شدند. ابزار سنجش پرسشنامه بوده و روايي صوري پرسشنامه توسط يك پانل از متخصصان مربوطه و پايايي آن با انجام مطالعه راهنما تأييد شد. ضريب آلفاي كرونباخ اين مطالعه بين 54/0- تا 91/0برآورد گرديد.
يافته‌ها:در خصوص ارزيابي پيامدهاي زيست‌محيطي، اجتماعي و اقتصادي طرح گسترش كانالهاي آبرساني حوزه پاياب سد درودزن، بيشتر بهرهبرداران منطقهي مورد مطالعه اين اثرات را در حد متوسط و مطلوب ارزيابي نمودند. ارزيابي كلي بهره برداران از اجراي طرح نيز در حد مطلوب و بسيار مطلوب برآورد گرديد. همچنين نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد كه برخي از متغير‌هاي ميانجي پژوهش تأثير قابل توجهي را بر ارزيابي اثرات طرح داشته و بر اساس مدل علّي پيشنهادي پژوهش، چهار متغير نگرشي مورد سنجش در اين مطالعه، اثرات مستقيم و غير مستقيمي را بر متغير وابسته‌ي ارزيابي اثرات كل شبكه‌هاي مدرن آبياري و زهكشي منطقهي مورد مطالعه، داشتهاند. نتايج حاصل از واكاوي علّي متغير‌ها نشان داد كه در ميان اين چهار متغير نگرشي، نگرش نسبت به ساخت كانال و زهكش، نگرش نسبت به آينده‌ي كشاورزي و نگرش نسبت به ميزان آب‌بها به ترتيب بيشترين اثر علّي مستقيم را بر متغير وابسته‌ي ارزيابي اثرات كل داشتهاند. مشاركت اجتماعي نيز بيشترين تأثير مستقيم را در بين متغير‌هاي پژوهش بر ارزيابي اثرات كلي طرح داشته است.
نتيجه‌گيري: نتايج حاصل از تحليل مسير نشان داد، آن دسته از بهره‌برداراني كه مشاركت اجتماعي بيشتري داشته اند و در تصميم‌گيري‌ها و امور عمراني مربوط به روستايشان همكاري بيشتري را با نهاد‌هاي محلي داشتهاند،افراد مسنتر و همچنين افرادي كه سطح زير كشت بيشتري داشتهاند، اثرات كلي طرح را مطلوبتر ارزيابي نموده‌اند. همچنين افرادي كه نگرش مثبتتري نسبت به ساخت كانال، نگرش مثبتتري نسبت به آينده‌ي كشاورزي و نگرش مثبتتري نسبت به ميزان آب‌بها داشتهاند نيز اثرات طرح را مطلوبتر ارزيابي نموده‌اند.
چكيده لاتين :
Background and Objectives: Construction and development of irrigation and drainage networks in downstream of dams is a very important infrastructural project and its execution could enhance water use efficiency in agricultural activities, especially in water scarcity and drought condition. But, we cannot neglect their unwanted social and environmental side effects. Even, some social and environmental disadvantages of such projects are more than their advantages and may lead to social dissatisfaction. Regarding current drought, water scarcity, and low surface water use efficiency in Korbal plain of Doroodzan dam downstream in Fars province, Regional Water Organization has tried to develop irrigation and drainage networks. Whereas, impact assessment of every project which is executed in natural context in order to enhance its benefits and diminish its disadvantages is quite necessary, investigating farmers appraisal towards irrigation networks development project in downstream of Doroodzan dam was the main objective of this research.
Materials and Methods: This study was a descriptive-analytical, non-experimental and applied research and survey technique was used to collect data. Statistical population was all those farmers whom have been covered by the project (1029 farmers). Based on two stages random sampling method, 269 beneficiaries were selected as sample group. In first stage four dikes (Amir, Feysabad, Tilakan and Mavan) were considered. Then in second stage, phase of the project (social and participation study phase, execution phase and construction phase) for each dike were considered. After that, all villages classified towards those characteristics and finally sample farmers selected from each phase and each dike, randomly. Questionnaire was data collection instrument and its face validity was confirmed by a panel of relevant experts and a pilot study was done to determine its reliability. The Cronbach's alpha coefficient was between 0.54-0.91
Findings: According to findings, most of beneficiaries appraised environmental, social and economic impacts of modern irrigation and drainage networks in mediate and desirable level. Besides, findings revealed that some moderate variables of the research had significant effect on the project impact assessment. Based on the causal model which proposed in this study, four attitudinal variables have had direct and indirect effect on the dependent variable. The results of path analysis showed that among those four attitudinal variables, farmers, attitude toward construction of irrigation canals, attitude toward the future of agricultural activities, and their attitude toward the water price had the most direct causal effect on the project impact assessment as dependent variable, respectively. Social participation had the greatest direct influence on dependent variable among the other variables.
Conclusion: According to path analyses results, it can be concluded those beneficiaries who had more social participation, more contribution in local decision- making, more crop under cultivation, had more positive attitude towards canals construction, and had more positive attitude towards future of agricultural activities and water current price, and those who were elder, have evaluated the project impacts more positively.
