ابزارهاي زبانيِ مفهوم‌سازيِ مرگ در پيكره‌اي از زبان فارسي: رويكردي شناختي و فرهنگي

The Linguistic tools for Conceptualization of “Death” in Persian Language: A Cognitive-Cultural Approach

مقالة حاضر به بررسي نحوة مفهوم‌سازي فارسي‌زبانان از مرگ مي‌پردازد. در اين پژوهش از 15 اثر از ادبيات معاصر فارسي از بازه زماني 1318 تا 1366 از پايگاه دادگان زبان فارسي و همچنين منتخبي از 150 مورد آگهي‌ ترحيم و نوشته‌هاي سنگ مزار مربوط به دو دهة اخير به‌عنوانِ داده استفاده شد و تلاش شد به‌كمكِ روش پيكره‌اي و در ادامه با روش تحليلي و توصيفي، ‌به اين سؤال پاسخ داده شود كه فارسي‌زبانان واژة مرگ را با استفاده از چه نوع ابزارهاي زباني مفهوم‌سازي مي‌كنند و چه عناصر فرهنگي در اين مفهوم‌سازي دخيل هستند. بدين منظور جملاتي كه به‌صورتِ مستقيم يا غيرمستقيم حاوي مفهوم مرگ بودند از پيكره‌هاي ذكرشده استخراج شدند. سپس با درنظرداشتنِ چارچوب نظريِ استعاره‌هاي مفهوميِ ليكاف و جانسون (1980) و همچنين مفهوم‌سازي فرهنگي شريفيان (2011) تلاش شد تا با رويكردي شناختي- فرهنگي روش‌هاي مفهوم‌سازي مرگ نزد فارسي‌زبانان مشخص شود. به اين دليل كه مرگ از ماهيتي مبهم، ترس‌آور و به‌شدت انتزاعي برخوردار است و يك دژواژه محسوب مي‌شود، بنابراين به‌كاربردنِ آن در زبان روزمره نيازمند استفاده از راه‌كارِ حسن­تعبير يا به‌گويي است كه داده‌هاي پيكره‌اي نيز اين موضوع را تأييد مي‌كنند. همچنين مشخص شد كه فارسي‌زبانان از سازوكارهاي شناختيِ استعاره (67 اسم‌نگاشت) و مجاز مفهومي (6 مورد) براي مفهوم‌سازي مرگ استفاده مي‌كنند كه البته نقش استعاره‌هاي مفهومي پررنگ‌تر است. در شكل‌گيريِ اين استعاره‌ها، باورها و اعتقادات مذهبي و فرهنگي نقش بسزايي دارد.

Death is a vague, frightening and abstract concept, mostly considered as a taboo. The current study investigates the ways of conceptualizing death among Persian language speakers in a representative corpus of Persian texts. It seeks answer to the question: What kind of linguistic tools are used by Persian language speakers in order to conceptualize the phenomenon of death and what cultural elements are involved in this regard .To answer the research question, we used the Persian Linguistic Database (PLDB) and a selection of obituaries and epitaphs as data and attempted to identify and extract all the expressions which were directly or indirectly related to the concept of death. Using the conceptual metaphor theory (CMT), by Lakoff and Johnson (1987), and cultural conceptualization by Sharifian (2011), the ways death is conceptualized were identified on the basis of a cognitive-cultural approach.