گونه‌شناسي محلات مسكوني شهر زنجان

Typology of Zanjan Residential Neighborhoods

شهر معاصر به­سرعت در حال تحول و دگرگوني است. تحولاتي كه بخشي از تاريخ شهرسازي كشور را تشكيل ميدهند. ولي مستندسازي آنها مورد غفلت قرار گرفته است. شايد يكي از مهم‌ترين دلايل اين مسئله اين باشد كه در هزارتوي مسائل و مشكلات شهري، مستندسازي شهري هيچ‌گاه جايگاهي در اولويت‌هاي پژوهشي و يا اولويت‌هاي اقدامات مديريت شهري نداشته است. پژوهش حاضر تلاشي است در راستاي رفع كاستي فوق. از آن‌جايي‌كه مطالعه‌ي شهر به­صورت كلي از توانايي بحث حاضر خارج است، تلاش شده است تا با تمركز بر محلات مسكوني و مطالعه‌ي تحولات تاريخي آن‌ها، نسبت به گونه‌شناسي اين عرصه‌هاي شهري و شناسايي خصوصيت‌هاي متمايز كننده هر گونه، از گونه‌ي ديگر، اقدام گردد. معيار به كار رفته در طبقه‌بندي گونه‌ها، مطالعات ريخت‌شناسي شهري در نظر گرفته شده است. از ميان شهرهاي كشور هم شهر زنجان به‌عنوان نمونه‌ي مطالعاتي انتخاب گرديده است. ابتدا در بخش چارچوب نظري به بحث پيرامون مفهوم محله و گونه‌شناسي پرداخته و جمع‌بندي مناسبي از اين بحث ارائه شده است. در ادامه، با استفاده از راهبرد پژوهش كيفي و به كمك مطالعات اسنادي در خصوص سه مقطع زماني قاجاريه، پهلوي و جمهوري اسلامي، هشت گونه‌ي اصلي شكل‌گيري/طراحي محله‌ي مسكوني در شهر زنجان شناسايي شده است. جهت مطالعه‌ي تفصيلي عرصه‌ي پژوهش نيز از هر گونه، يك نمونه محله براي مطالعه‌ي تفصيلي انتخاب شده است. در انتها نيز با كاربرد رويكرد پژوهش تاريخي و به‌وسيله‌ي مطالعه‌ي اسنادي و مصاحبه با مطلعين كليدي به مطالعه‌ي محلات منتخب پرداخته شده و مستندات مربوط به هريك ارائه شده است. نتايج پژوهش حاضر حاكي از كاربرد مناسب مطالعات گونه‌شناسي بوده و علاوه بر مستندسازي بافت‌هاي مسكوني شهري در هر دوره‌ي تاريخي، روند مطالعه‌ي اين بافت‌ها را به‌شكل هدف‌مندي تسهيل مي‌نمايد

Contemporary city is increasingly in the state of transformation. These are the developments that constitute part of our country’s history of urbanism but their documentation has been neglected. Probably, one of the main reasons is that in the labyrinth of urban problems, documentation has never enjoyed a good status in research priorities or urban management plans of actions. The present study has taken one step towards resolving this issue. As studying city as a whole is out of the scope of this study, an attempt was made to focus on neighborhoods and their historical changes to determine the typology of these urban spaces and identify their unique characteristics. The typology of Zanjan neighborhoods was studied based on the morphological dimensions of urban design. First, in the theoretical framework, the concepts of neighborhood and typology were discussed and summed up. Next, using qualitative research strategy and documentary research concerning Qajar, Pahlavi and Islamic Republic periods, eight main types of neighborhood development/design in Zanjan city were identified. In order to study the issue in detail, one sample neighborhood of each type was selected. Then, based on historical research perspective and the existing documents as well as interview with key informants, the sample neighborhoods were studied. The results of the study are indicative of the appropriate use of typological studies and along with documentation of urban residential textures, facilitate the process of studying these textures systematically.