چالش هاي همكاري قلمرويي در بهره برداري از منابع آب زيرزميني مشترك: با روش نظريه ي داده بنياد

Challenges of Territorial Cooperation on Common Groundwater Resources; Investigated Through Grounded Theory

اين مقاله به نقش منابع آب مشترك در شكل گيري همكاريي هاي قلمرويي مي پردازد و به اين منظور، حوضه ي ابركوه، در مرز ميان استان هاي يزد و فارس، به عنوان مطالعه ي موردي برگزيده شده است. در اين حوضه، روستاهاي بالادست و پايين دست از يك سفره ي آب زيرزميني مشترك بهره مي برند. تا اواخر دهه ي 1350، رابطه ي نظام مندي ميان اجتماعات بالادست و پايين دست براي بهره برداري از منابع آب مشترك برقرار بوده است. اين رابطه ي نظام مند، ريشه در توزيع جغرافيايي منابع زيستي و افتراق معيشتي داشته است. اما اكنون همكاري، جاي خود را به رقابت و كشمكش هاي اجتماعي داده است كه در نهايت به تخريب منابع آب زيرزميني مشترك منجر مي گردد. اين تحقيق با روش نظريه ي داده بنياد تلاش مي كند تا به اين پرسش، پاسخ دهد كه چگونه و تحت چه شرايطي، منبع آب مشترك مي تواند به بستري براي همكاري و تعامل نظام مند تبديل شود و چگونه ممكن است تعامل نظام مند تبديل به تقابل رقابت آميز گردد؟بر اساس مطالعات ميداني انجام شده، تفاوت هاي جغرافيايي در بالادست و پايين دست حوضه، امكانات متفاوتي را در اختيار اجتماعات انساني مستقر در اين مناطق قرار داده است. اين امكانات متفاوت به ايجاد و توسعه ي نظام هاي اقتصادي متفاوت منجر مي گردد كه ما براي نشان دادن اين وضعيت، اصطلاح "افتراق معيشتي" را به كار برده ايم. افتراق معيشتي به نوبه ي خود مبناي بهره برداري مسالمت آميز از منابع آب مشترك بوده است. اما برنامه هاي اجتماعي و اقتصادي برون زا در طول دهه هاي گذشته به همراه تغييرات اقليمي منجر به حذف افتراق معيشتي شده و در نتيجه همكاري جاي خود را به رقابت داده است.

This paper examines the role of shared water resources in establishing territorial cooperation. To do so, the Abarkooh basin which lies on the border of Yazd and Fars provinces has been singled out as the case study. Across this basin, all the upstream and downstream villages exploit a common groundwater reserve. Until late 1970s, the exploitation of the common groundwater took place based on a systematic relationship between the basin’s upstream and downstream communities, which was associated with geographical distribution of vital resources and livelihood differentiation. However, the traditional cooperation has turned into competition and social tension, which contribute to the destruction of the shared water resource. This study has deployed the research method of grounded theory in order to answer the questions: how the shared water resource can serve as the groundwork for systematic interaction and cooperation, and under what conditions such systematic interaction may turn into a competitive confrontation. According to our field studies, the geoghraphical difference between the basin upstream and downstream led to the different opportunities accessed by the human communities in each area. These different opportunities gave rise to the creation and development of different economic systems under a condition to which we refer as livelihood differentiation. Livelihood differentiation in turn paved the way for the cooperative exploitation of the shared water resources. However, over the past decades, the exogenous socio-economic programs along with the climate change impaired the livelihood differentiation so that the traditional cooperation was replaced by competition.