مدل‌سازي كمي ارتفاع و فاصله بين تپه‌هاي ماسه‌اي با استفاده از مطالعات ژئومرفومتريك در بيابان‌هاي داخلي ايران

Effects of wind erosivity and sand drift on the littoral area of Urmia Lake and sand mobility

اد به عنوان عامل اصلي در تخريب و فرسايش مناطق خشك و نيمه‌خشك مي باشد كه براي جلوگيري از اثرات تخريبي آن بايد شناخت كافي از ويژگي بادهاي منطقه حاصل گردد. هدف اصلي اين تحقيق، وضعيت فرسايندگي باد و ميزان حمل‌ماسه در منطقه مورد مطالعه مي‌باشد. جهت بررسي از داده‌هاي بادسنجي 8 ايستگاه سينوپتيك حاشيه درياچه اروميه با دوره آماري موجود مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. گلبادهاي سالانه منطقه نشان داد كه به­رغم تغييرات زماني و مكاني بسيار‌زياد باد در حاشيه اين درياچه، عمده بادهاي غالب از سمت شرق و سپس از غرب مي‌وزد. گل­توفان‌هاي سالانه نشان داد كه بادهاي فرساينده عمدتاً داراي جهات جنوب و جنوب غربي است كه اين بادها در فصول تابستان و بهار به صورت يك­طرفه و در فصول پاييز و زمستان به صورت چند­جهته مي‌وزند. به منظور محاسبه توان حمل ماسه با استفاده از رابطه فراي‌برگر و دين، منطقه مورد مطالعه از نظر قدرت فرسايش باد در كلاس كم تا متوسط قرار گرفته است و جهت نهايي حمل ماسه عمدتاً به‌سمت شمال‌شرقي است كه براساس معادله لتو-لتو دبي (شار) حمل ماسه بين 05/0 تا 73/2 تن بر متر درسال محاسبه شد. همچنين با استفاده از معادله تسوار، شاخص تحرك تپه‌هاي ماسه‌اي براي تمام ايستگاه­ها كمتر از 1 شد كه نشان‌دهندة غير فعال بودن اشكال تراكمي ماسه است. ولي چون پوشش گياهي بسيار كمي بر روي آنها مستقر شده است ميتوان نقش عامل انساني (بويژه چراي دام و لگد كوبي احشام) و شوري بيش از حد تپه ها را در آن مهم دانست.

Wind, as a major driving factor on soil erosion in arid and semi-arid areas, needs to be investigated precisely to prevent its undesirable effects. The main purpose of this research was to determine the spatial variability of wind erosivity and sand drift around Urmia Lake. For this aim, the anemometry data of eight synoptic stations adjusted to the Lake were analyzed for the whole period time. Annual wind-roses showed that despite the very high spatial and temporal changes of wind variables (speed and direction), major prevailing winds were blown from the East and West, respectively. Also, annual storm-roses depicted that the erosive winds blew mainly from South and Southwest direction. These winds had a unidirectional regime in summer and spring, while in fall and winter, a multi directional regime was observed. The results of calculated sand drift power by Fryberger and Dean Formula indicated a low to moderate class of wind erosion potential and the final direction of sediment transport was mainly to northeast. According to the Letu-Letu equation, sand transport flux is varied between 0.05 to 0.76 Ton/m/year. Although the windiness of study area is moderate, the Tsoar sand mobility index is less than one, indicating inactive sand dunes. However, due to the low vegetation established on the sand dunes surface, it can be drawn that the role of human factors (especially cattle grazing and trampling) as well as the salinity caused by the drying of the Lake are responsible for this situation.