پديد آورندگان :
كاردان مقدم، حميد وزارت نيرو , جوادي، سامان پرديس ابوريحان دانشگاه تهران , روزبهاني، رضا پرديس ابوريحان دانشگاه تهران , محمدي قلعه ني، مهدي دانشگاه اراك
چكيده فارسي :
تعيين حريم كيفي منابع آب سطحي با توجه به حساسيت و آسيبپذيري بالاي آن به آلودگي نسبت به منابع آب زيرزميني در ارجحيت قرار دارد. از طرف ديگر در تعيين حريم كيفي رودخانه‌ها براساس نوع هدف مورد نظر و ميزان اهميت رودخانه در منطقه، مي‌توان مقادير متفاوتي از اطراف بستر رودخانه را در نظر گرفت. از مهمترين اهداف مورد نظر در تعيين حريم كيفي مي‌توان به كنترل و كاهش آلودگي آب، كنترل فرسايش و يا ايجاد پناهگاه‌هاي حيات وحش اشاره نمود.
مواد و روشها: سازمان كشاورزي ايالات متحده (USDA ) عوامل مختلف فيزيوگرافي رودخانه از جمله توپوگرافي، ظرفيت نگهداشت خاك و پوشش گياهي را در تعيين حريم كيفي رودخانه موثر دانستند. از اينرو در تعيين حريم كيفي به روش USDA بر مبناي سه فاكتور و از طرف ديگر از آنجا كه در روش USDA تنها عوامل فيزيكي منطقه در نظر گرفته شده است، از اينرو در اين مطالعه جهت لحاظ نمودن تاثير كيفيت رودخانه در تعيين حريم آن از تلفيق روش USDA با آسيب-پذيري كيفي براي نخستين بار استفاده شده است. اين مطالعه روي يكي از رودخانه‌هاي اصلي در استان كهگيلويه و بويراحمد بنام رودخانه آب‌شيرين انجام گرفته كه سرشاخه‌هاي آن بطور كامل مورد تجزيه و تحليل كيفي قرار گرفته است. در اين راستا به منظور تعيين آسيبپذيري كيفي رودخانه جهت تعيين حريم كيفي، نمونه برداري از رودخانه در 9 ايستگاه در اسفندماه سال 1394 صورت پذيرفت.
يافته‌ها: در اين مطالعه، روشي جديد جهت تعيين حريم كيفي رودخانه با درنظر گرفتن روش ارائه شده از سوي USDA و تلفيق آن با آسيبپذيري كيفي مبتني بر نمونه‌برداري ارايه مي‌گردد. روش USDA با تلفيق لايه‌هاي شيب، نوع خاك و پوشش گياهي اطراف رودخانه ميزان حريم اوليه رودخانه را تعيين مي‌كند. در مرحله بعد به منظور تعيين آسيبپذيري كيفي رودخانه آب‌شيرين، نمونه‌برداري در مسير جريان رودخانه انجام گرديد. تحليل نتايج نمونه‌برداري نشان داد از بين كليه پارامترهاي كيفي، غلظت نيترات، BOD و Ec نسبت به ساير پارامترهاي كيفي بخصوص در برخي از بازه‌هاي رودخانه به ويژه در محل تلاقي سرشاخه‌هاي آن بالاتر مي‌باشد. از طرف ديگر در زمينه كاهش غلظت اين پارامترهاي كيفي در اطراف بستر رودخانه، تحقيقاتي توسط محققين صورت گرفته كه ضروري است جهت كاهش غلظت اين پارامترها عرض پيشنهادي به حريم كيفي رودخانه اضافه شود. به عبارت ديگر چنانچه حريم كيفي رودخانه در بازه‌هايي كه ميزان غلظت آن بالاتر از حد مجاز است، افزايش يابد سبب كاهش و يا حذف آلاينده‌ي انتقالي به رودخانه خواهد گرديد. تلفيق حريم كيفي بدين صورت انجام مي‌گيرد كه در يك بازه مورد نظر از رودخانه چنانچه ميزان غلظت بالاتر از حد مجاز باشد، با توجه به نتايج محققين، ميزان عرض حريم جهت كاهش غلظت به عرض به دست آمده از روش USDA اضافه مي‌شود. به عنوان نمونه در يك بازه رودخانه با حريم محاسبه شده به روش USDA، چنانچه شيب كم، پوشش گياهي متراكم و نفوذپذيري خاك نيز كم باشد، حريم در نظر گرفته شده در مرحله اول (با روش USDA) 21 متر مي‌باشد، كه با توجه به وضعيت غلظت پارامترهاي كيفي، حريم كيفي26 متر پيشنهاد شده است. به عبارت ديگر با افزايش حريم به ميزان 5 متر، مطابق پژوهش ديگر محققين، غلظت پارامترهاي كيفي به دليل افزايش مسافت و زمان انتقال تعديل خواهد شد.
نتيجه‌گيري: نتايج طبقه‌بندي حريم كيفي رودخانه آب‌شيرين نشان داد كه بيشترين تغييرات ناشي از آسيبپذيري در سرشاخه منشعب شده از محدوده‌ي مطالعاتي دهدشت و در محل تقاطع رودخانه‌ها در محدوده تيله كوه است. همچنين حريم كيفي رودخانه ياسوج از حدود 10 متر تا 55 متر متغير بوده و پارامترهاي Ec، نيترات و BOD بيشترين تأثير را در افزايش حريم داشته است.
چكيده لاتين :
Background and Objectives: Vulnerability of surface water resources to contamination in comparison with groundwater is often higher, and thus, their quality buffers determination is more important than groundwater. The aims of rivers quality buffers determination are mainly the reduction of water pollution, erosion control, and sometimes the creation of wildlife sanctuaries. According to the intended purpose and the importance of rivers, the different values of quality buffers can be considered around the river.
Materials and Methods: The United States Agriculture Organization (USDA) considers various physiography factors of rivers such as topography, soil holding capacity and vegetation as effective factors for finding out rivers quality buffers. Due to consider only physical factors by USDA and aim to improve it, the USDA method was combined with rivers quality vulnerability as the first study. The case of this study was the Ab-Shirin river in Kohgiluyeh and Boyer Ahmad province, where its branches have been qualitatively analyzed. Sampling of the river was carried out at 9 stations in Esfand 1394 in order to determine the qualitative vulnerability of the river.
Results: This study presents a new method to determine the quality buffers of rivers by combining the USDA method with qualitative vulnerability based on sampling. The USDA method proposes an initial quality buffer for the Ab-Shirin river by integrating slope, soil type and vegetation layers of river banks. In the next step, sampling was done along the river to determine its qualitative vulnerability. Sampling analysis showed that the amount of Nitrate Concentration, BOD and Ec were higher than other qualitative parameters, especially at the upstream intersections of the river branches. Moreover, some studies were already conducted by other researchers to propose quality buffers. In other words, where the concentration of contamination exceeds their limitations, they could be reduced or eliminated by increasing the quality buffers of the river. These buffers should also be added to USDA suggested buffers. For instance, where the slope and the soil permeability of the river bank are low and also the vegetation is thick, USDA suggested a quality buffer about 21 m, but regarding the sampling and the other studies result, it considers increasing to 26 m. In other words, by increasing the buffer around 5 meters, according to other researchers’ studies, the concentration of contamination will be moderated due to increased distance and transport time.
Conclusion: The results of the qualitative classification of Ab-Shirin showed that the biggest change in vulnerability belongs to branches come from the Dehdasht study area, at the intersection of branches in the Tilkeh-Kuh zone. Also, the quality buffers of the Yasouj River vary from 10 m to 55 m, and the parameters of Ec, Nitrate and BOD have the greatest effect on the increase in buffers.
