تبيين ماهيت « بهشت » و « جهنم » از ديدگاه ملاصدرا و ابن ‌عربي

Explaining the nature of paradise and hell from perspective of Mullah Sadra and Ibn Arabi

ملاصدرا و ابن‌عربي با نگاه توحيدي و بر اساس مباني اصالت وجود، حركت جوهري، وحدت وجود و تجلي وجود ظلي به اثبات معاد و مراحل آن در سير صعود كه نهايت آن بهشت و جهنم است، نائل شدند. ايشان به توصيف بهشت و جهنمي پرداختند كه سبب رساندن كثرات به وحدت و چشيدن رحمت الهي مي‌شود، اما وجود خلقي ملاصدرا، سِعِۀ فكري و برگزيدن روش ايجاب و سلب در بررسي مطالب پيشينيان، سبب درخشش وي شده است. اين هماهنگي در توصيف بهشت و جهنم كه بر مبناي روش مشترك كشف و شهود و مضاف بر آن، آيات و روايات و داستان‌هاي منقول از ائمه] است، به صورت صريح و يا ضمني در شاهكار‌هاي ملاصدرا به وضوح مشاهده مي شود؛ البته پيداست كه نبوغ صدرا سبب ظهور تفاوت هايي با ابن‌عربي شده است. مانند بحث ايجاد صور توسط نفس در مراحل معاد يعني بهشت و جهنم كه به عقيده صدرا در صقع نفس و به واسطه قدرت ايجاد نفس توسط قوه خيال و به عقيده ابن‌عربي در خارج نفس به واسطه تناكح اسماء و صفات انجام مي گيرد. با وجود اين، بايد اذعان نمود كه بهره مندي هر دو از منابع مشترك، سبب تشابه زياد بين اين دو شده است و در اين بحث نمي توان ملاصدرا را متاثر محض از ابن‌عربي تلقي نمود.

Both of Mullah Sadra and Ibn Arabi by monotheistic view and based on originality of existence, substantial motion, pantheism and appearance of shadowy existence achieved proof of resurrection and its processes the end of which is paradise and hell. They described paradise and hell which lead multiplicities to unity and facilitate tasting the mercy and blessings of God. It is certain that existence of Mullah Sadra after Ibn Arabi, his intellectual development and adopting the proving and negating method in studying the thoughts of the predecessors caused his sparking. This coordination in description of paradise and hell which has occurred on the basis of the common method of intuition and in addition, the Qur'anic verses and traditions and the stories narrated from the Imams and Ibn Arabi, is clearly observed in masterpieces of Mullah Sadra. Of course it is clear that Sadra’s talent has caused some differences with Ibn Arabi, such as the issue of creation of forms by the spirit in the steps of resurrection that happens within the spirit by its imaginary creation power from perspective of Mullah Sadra, while according to Ibn Arabi it occurs outside of the spirit by combination of names and attributes. However, we should admit that using the same source has caused many similarities between the two figures and therefore, we cannot consider Mullah Sadra as the mere follower of Ibn Arabi.