سنجش سطوح و اولويت بندي آسيب پذيري سكونتگاه هاي روستايي در برابر زلزله با استفاده از منطق فازي در GIS (مطالعه موردي: استان فارس)

Vulnerability assess of the levels and prioritization of rural settlements against earthquakes using Fuzzy Logic in GIS (case study: Fars Province)

از مهم ترين بلاياي طبيعي كه نقش مهمي در آسيب پذيري و تخريب سكونتگاه هاي روستايي ايفا مي نمايد، زلزله مي باشد. آسيب پذيري داراي مفهومي پيچيده است به طوري كه عوامل و متغيرهاي مختلفي در آن دخالت دارد و استفاده از روش هاي نوين موجب بهبود فرآيند سنجش سطوح آسيب پذيري مي شود. هدف از ارائه پژوهش حاضر، سنجش سطوح و اولويت بندي آسيب پذيري سكونتگاه هاي روستايي با به كارگيري عملگرهاي مبتني بر منطق فازي مي باشد. استان فارس كه داراي گسل هاي اصلي و فرعي متعددي بوده و در طول ساليان گذشته زلزله هاي متعددي با قدرت تخريب بالا در آن به وقوع پيوسته و هم چنين، سكونتگاه هاي روستايي آن داراي تنوع آسيب پذيري طبيعي و انساني مي باشد، به عنوان منطقه ي مطالعاتي انتخاب شده است. سكونتگاه هاي روستايي از محيط هايي به شمار مي رود كه به دليل ويژگي هاي فيزيكي آن در مقايسه با سكونتگاه هاي شهري در معرض آسيب پذيري بيشتري مي باشد. در اين پژوهش، جهت سنجش سطوح و اولويت بندي آسيب پذيري از عملگرهاي فازي كه شامل تلفيق چندمعياره اهميت معيارها و وزن رتبه ها بوده و دو ويژگي مهم در نظرگرفتن متغيرهاي كيفي (زباني) و توجه به گروه هاي مختلف ذينفع را نيز داشته و هم چنين، به نتايج بهتري منجر شده، استفاده گرديد. لذا با به كارگيري و تلفيق متغيرها و سناريوهاي مختلف، مناطق با درجات بالاي ريسك مشخص شد. سپس، سكونتگاه هاي روستايي در معرض ريسك حاصل از سناريوي نسبتا بدبينانه آسيب پذيري طبيعي انتخاب گرديد. در نهايت، آسيب پذيري انساني اين سكونتگاه ها با به كارگيري سناريوي متعادل اولويت بندي شد. نتايج حاصل در تمامي سناريوها نشان داد كه بخش هاي جنوب و غرب منطقه كه داراي مقادير بالاي بيشينه جنبش افقي زمين (Peak Horizontal Acceleration) ، سازندهاي زمين شناسي جديد و نزديكي به گسل هاي فعال زمين شناسي بوده به عنوان مناطق با درجات بالاي ريسك آسيب پذيري طبيعي شناسايي شده و همواره زلزله هاي متعدد با قدرت تخريب بالا در آن به وقوع مي پيوندد اما از منظر متغيرهاي آسيب پذيري انساني مورد استفاده در اين پژوهش در حد متوسط مي باشند.

One of the natural disasters that plays a major role in the vulnerability and destruction of rural settlements is earthquake. Vulnerability has a complex concept so that involves various factors and variables and using modern methods could improve vulnerability assess of the levels. The objective of this study is to vulnerability assess the levels and prioritization of rural settlements with the use of operators based on Fuzzy Logic. The Fars province was selected as a case study because of exist many major and minor faults, during the years occured huge earthquakes and theirs rural settlements have a variety of natural and human vulnerability. Because of the physical characteristics, rural areas exposured to high vulnerability is compared with urban areas. In this study, for vulnerability assess the levels and prioritization was used fuzzy operators that including multi criteria aggregation criterion importance and orders weight and two important properties consider to qualitative (linguistic) variables and according to various interest groups and also led to better results. Therefore, by using and aggregating various variables and scenarios, areas with high degrees of risk identified. Then rural settlements exposure risk resulting from relatively pessimistic scenario of natural vulnerability was choiced. Eventually, the human vulnerability of settlements have been prioritized using a moderate scenario. The results in all scenarios showed that South and West areas with high values of Peak Horizontal Acceleration, new geological formations and proximity to active faults as areas with high degrees natural vulnerability of risk has been identified and always happening huge earthquakes but from the perspective of human vulnerability variables is moderate.