بررسي كيفيت روابط همسايگي درون محله ايراني اسلامي و نقش آن در دلبستگي به مكان؛ مطالعة موردي: محله ساغريسازان شهر رشت

Exploring the quality of neighboring ties in Iranian Islamic neighborhood and its role in the place attachment; Case Study: Sagharisazan neighborhood, Rasht

با گستردگي و پيچيدگي ابعاد زندگي شهري به‌خصوص در كلان‌شهرها محلات نقش كمتري در شكل‌دهي به روابط اجتماعي و دلبستگي مكاني پيدا نموده‌اند. در حالي كه بيشتر تحقيقات بر سنجش كمي تأثير همسايگي بر دلبستگي به محله تمركز داشته‌اند، تلاش كمتري در زمينه ايجاد تصويري مدون از كيفيت، عمق و چگونگي روابط همسايگي درون محله‌هاي شهرهاي ايراني اسلامي و رابطه آن با دلبستگي مكاني صورت گرفته است. مقاله حاضر با اتخاذ روش كيفي و كل‌نگرانه به دنبال توصيف كيفيت روابط همسايگي درون اين محله‌ها و برهم كنش آن با دلبستگي به محله است. براي اين منظور محله ساغريسازان به عنوان يكي از قديمي‌ترين محله‌هاي شهر رشت براي مطالعه انتخاب شده است. اين محله در بافت مركزي شهر رشت واقع شده است و عليرغم وقوع تغييرات زياد، همچنان تا حد زيادي توانسته ساختار كالبدي و اجتماعي يك محله سنتي را حفظ نمايد. براي دستيابي به تصويري تاريخي از روابط همسايگي و دلبستگي مكاني به محله سنتي بايد خاطرات و تجربيات ساكنين قديمي اين محله را مورد تحليل قرار داد. پژوهش حاضر با استفاده از روش مورد پژوهي كيفي براي توصيف عميق اين تصوير تاريخي از خلال روايت‌هاي ساكنين محله است. به اين منظور با 17 نفر از ساكنين قديمي محله ساغريسازان مصاحبه عميق با استفاده از تكنيك ترسيم نقشه- روايت صورت گرفته است. ترسيم نقشه از محله در زمان گذشته و تغييرات آن در طول زمان به مصاحبه شونده در بازخواني بهتر خاطرات و تجربياتي كه برخي از آنها متعلق به بيش از نيم قرن گذشته است، كمك شاياني مي‌نمايد. در مرحله بعد اطلاعات به دست آمده از مصاحبه‌ها مورد تحليل محتوا كيفي قرار گرفته است. نتايج نشان مي‌دهد در محله سنتي همسايگي يك نقش اجتماعي بسيار مهم بوده كه همراه با خود حس تعهد عميقي نسبت به هم محله اي‌ها به وجود مي‌آورده است. حمايت همسايه از همسايه به عنوان عضوي از خانواده، وابستگي احساسي شديد به همسايگان، مراقبت از يكديگر و تعهد به تربيت فرزندان همسايه از جمله كيفياتي در روابط همسايگي درون محله سنتي است كه در حال حاضر به چشم نمي‌خورد. عناصر محيطي نقشي مهم در فراهم‌سازي بستر شكل‌گيري فرهنگ همسايگي در محله سنتي داشته‌اند. مسجد به عنوان مهم‌ترين مركز اجتماعي، تراكم پايين ساختماني و سبك سكونت اشتراكي در خانه‌هاي ويلايي و خاطره‌انگيزي محيط محله سنتي از مهمترين عناصر محيطي تسهيل‌كننده روابط همسايگي هستند. حضور در چنين محيطي منجر به شكل‌گيري زندگي اجتماعي پررنگي در محله سنتي شده و ساكنين مشاركتي فعال در امور محله خود دارند. بنابراين، دلبستگي به مكان‌ها در محله سنتي بيش از هر چيز تحت تأثير معاني اجتماعي آن مكان‌ها است. همچنين دلبستگي ساكنين به محله سنتي از نوع دلبستگي فعال است كه داراي ارزش و اثراتي به مراتب بيشتر از دلبستگي غيرفعال به محله‌هاي شهري است.

The broadness and complexity of dimensions of urban life, especially in metropolises, have diminished the role of urban neighborhoods in shaping social ties and place attachment. Though many researchers have focused on quantitative measurement of the impact of the neighboring tie on place attachment, a smaller number of studies are dedicated to the description of the quality and depth of neighboring relations in Iranian-Islamic communities. This article tries to describe the quality of neighboring ties and its interactions with place attachment through a holistic and qualitative approach. With this aim, neighboring and place attachment is studied in Sagharisazan neighborhood, which is one of the traditional and historical neighborhoods of the Rasht city. This neighborhood is located in the central part of the city and despite many changes, it almost has maintained the social and structural features of a traditional community. Resident’s memories and everyday life experiences in the neighborhood should be analyzed to reach a comprehensive picture of the quality of neighboring ties and place attachment in a traditional neighborhood. For this purpose, 17 in-depth interviews with long-term residents of the neighborhood have been done by applying narrative mapping method. drawing a hand sketch of neighborhood map in past and showing places on it, and their changes through time, was very helpful for interviewees to remember memories from a long time ago, in some cases more than half-century.in next step, qualitative content analysis of information obtained from interviews have been done. Being a neighbor in this community is an important certain social role that brings a certain sense of commitment and responsibility with itself. High neighboring ties and social residence in neighborhood boundaries enrich different places around it with social meaning and shared memories of the community residents. Therefore, it can be concluded that place attachment in traditional Iranian neighborhood is mostly affected by the social meaning of neighborhood places. Furthermore, place attachment among residents of the traditional neighborhood is classified as an active attachment which is much more valuable than traditional or inactive attachment to an urban neighborhood.