قوانين ناظر بر دستگاه مجري سياست خارجي ايران و سير تحول آن

روابط خارجي به مفهوم مدرن آن در ايران نيازمند شكل‏گيري ديوان‏سالاري نوين و نهادهاي اداري جديد يا وزارتخانه بود. بر همين ‏مبنا از اوايل عصر قاجار و مشخصاً از زمان سلطنت فتحعلي ‏شاه زمينۀ تأسيس نخستين وزارتخانه‏ها، از جمله وزارت امور خارجه فراهم شد. مقررات ناظر بر نحوۀ كاركرد دستگاه سياست خارجي در چند مقطع از حدود يك‏صد و چهل سال پيش در ادوار مختلف تدوين شد كه در آن‏ها وظايف اين وزارتخانه در جهت تنظيم روابط با ساير كشورها تعيين شد. با تغييراتي كه در نظام نامه‏ها و قوانين به تناسب شرايط زماني در برهه‏هاي مختلف داده شد، سازمان هم دستخوش تغيير شد و ادارات، دواير و بخش‏هاي مختلفي در طي ادوار مختلف ايجاد شدند. اين مقاله بر آن است تا نشان دهد كه با وجود خودكامگي پادشاهان قاجار و پهلوي و دخالت تام و تمام آن‏ها در تعيين خطوط راهنما و مشي عملي دستگاه ديپلماسي، گزيده‏اي از كارگزاران آگاه در دوره‏هاي مختلف تلاش كردند با وضع مقررات و وسواس در به‏كارگيريِ نيروي انساني شايسته در اين نهاد، كار دستگاه سياست خارجي را به سامان برسانند؛ اين كوشش تا حد قابل ‏توجهي همراه با كاميابي بوده است.