سير تحول قانون تذكره در دوره قاجار

سندي را كه در منابع از آن به عنوان تذكره ، جواز عبور ، باشت‌بورد و فته مرخصي ياد كرده‌اند، همگي مترادف گذرنامه است. اين سند، مجوز عبور از مرز براي ارائه به گذربانان، راهداران و مرزبانان است كه حكومت به اتباع خود مي‌دهد. با تشكيل دولت‌ملت‌هاي جديد در جهان، قواعد نويني بر مناسبات بين‌المللي حاكم شد، اما اين قوانين در ايران جايگاهي نداشت. در اوايل دورۀ قاجار به ‏مانند حكومت‌هاي سلف خود در زمينۀ صدور اسناد هويتي، تنها براي مأموران ارسالي يا نمايندگان خارجي كاغذهايي جهت احراز هويت و شرح مأموريت صادر مي‌شد؛ ناهمگوني سيستم حكومتي در ايران با نظام جهاني، ناآگاهي به نيازهاي مناسبات بين‌المللي را نيز به همراه داشت. تحول تدريجي تذكره در كنار تشكيلاتي ‏شدن وزارت خارجه سبب تأسيس تذكره‌خانه در دوره ناصري شد؛ با تدوين دستورالعمل‌هاي مربوط به تذكره و اهميت آن در ادامه حكومت قاجار در دوره مظفري نيز اداره تذكره دولت عليه ايران تأسيس و با انقلاب مشروطه راهكارهايي براي اعتباربخشي به گذرنامه‌هاي ايراني در پيش گرفته شد. تدوين قوانين جديد در بارۀ تذكره، تغيير در ساختار اين اسناد را نيز به دنبال داشت؛ بنابراين در پژوهش حاضر خواهيم كوشيد سير تحول قانون تذكره در دورۀ قاجار و ساختار اين سند را به عنوان سندي هويتي بررسي كنيم.