خوانشي نو از كتاب الفروق حكيم تِرمِذي

حكيم ابوعبدالله محمد بن علي تِرمِذي (زيسته در حدود 230320ﻫ) اثري با نام كتاب lt;em gt;الفروق lt;/em gt; دارد كه در آن مباحثي از جنس اخلاق صوفيانه و سلوك را با تحليل­هاي روان‌شناسانه درباره ماهيت رفتار انسان آميخته، و ازهمين‌رو مطالعه آن از جهات مختلف شايان توجه است. اغلب كساني كه از ديرباز درباره اين كتاب سخن گفته‌اند، مضمون اصلي و هدف تأليف آن را نفي ترادف معناي كلمات شناسانده، و آن را در كنار lt;em gt;تحصيل نظائر القرآن lt;/em gt; وي تأليفي در مخالفت با وجود وجوه و نظائر در lt;em gt;قرآن lt;/em gt; دانسته‌اند. مطالعه پيشِ‌‌رو سنجش اين ديدگاه و شناخت دقيق‌تر ماهيت و هدف و موضوع كتاب lt;em gt;الفروق lt;/em gt; را پي مي‌گيرد. بناست با تحليل محتواي اثر نشان دهيم كتاب lt;em gt;الفروق lt;/em gt; امتداد بحث­هاي lt;em gt;تحصيل نظائر القرآن lt;/em gt; نيست؛ بلكه هدف پنهان و نامُصَرَّحِ مؤلف از نگارش آن تفكيك ميان اصناف مردم بر اساس پايگاه اجتماعي ايشان در ماوراءالنهر سده 4ﻫ، و يادكرد مسائلي است كه هر صنف در سلوك معنوي خود با آن روبه‌رو هستند. وي در اين اثر به تعريض تام و بدون آن كه نامي از گروهي ببرد، به‌واقع ميان شيوه سلوك اصناف مختلف تمايز مي‌نهد؛ اصنافي كه در ديگر آثارش گاه با عناويني همچون عوام، روحانيان يا خواص، و علماء بزرگ يا خاص‌الخواص ياد كرده ­است.