بررسي و تحليل نظريه نظم عبدالقاهر جرجاني در پرتوي نظريه نقش‌گراي هليدي

نظريه نظم عبدالقاهر جرجاني از جمله نظريات زباني ارزشمند در ميراث اسلامي ماست كه در بسياري از مباني و مفاهيم، ارتباط تنگاتنگي با جديد ترين نظريات زباني و نقدي معاصردارد. از جمله اين نظريات، نظريه نقش‌گراي هليدي مي‌باشد آنجا كه ما شاهد نقاط اشتراك فراواني ميان مفاهيم و اصول به كار رفته از جانب جرجاني و هليدي مي‌باشيم. پژوهش حاضر بر آن است تا با روشي توصيفي – تحليلي، در سه بخش اساسي به بررسي برخي از اين اشتراكات پرداخته تا با درنورديدن بعد زماني بين دو انديشه زباني متعلق  به دوران قديم و معاصر، برخي جوانب نقش‌گرايانه نظريه نظم را آشكار ساخته و ثابت كند زبان به مثابه پديده‌اي بشري، زمان و مكان و قوميت خاصي نمي‌شناسد. اين سه بخش عبارتند از: نظريه نظم و دستور نظام مند، نظريه نظم و بافت، نظريه نظم و ساخت متني. از يافته هاي پژوهش مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد: تقارب بين مفهوم نظم (اراده معاني نحوي) نزد عبدالقاهر و مفهوم دستور نظام مند نزد هليدي، اهتمام هر دو نظريه‌پرداز به بافت (زباني و غير زباني) و نقش ويژه آن در تبيين معناي متن، اتفاق نظر هر دو نظريه‌پرداز در نقش بي بديل متكلم و مخاطب بر چينش كلمات و تأثيري كه اين چينش بر بار اطلاعاتي كلام دارد.