تحليل عملكرد گونه روايت و شتاب منفي داستاني در زبان غنايي (مطالعه موردي: منظومه مهر و ماه جمالي‌دهلوي)

بررسي ساختاري آثار كلاسيك روايي، جايگاه مناسبي براي كشف روابط مؤلفه‌هاي داستاني با زبان است. پيرنگ كامل منظومه عاشقانه مهر و ماه (جمالي‌دهلوي، 1353) بستري مناسب براي نشان‌دادن اين روابط فراهم مي‌كند. در زبان غنايي منظومه مذكور كاركرد ادبي و عاطفي زبان بر ساير نقش‌هاي زباني غالب است. هدف نگارنده در اين جستار، جمع سه نظريه متمايز در حوزۀ ساختار داستان و كاركردهاي زبان است كه درنهايت، به الگويي كلي در اين رابطۀ دوسويه منتهي مي‌شود. هنگامي‌كه راوي بر حضور خود در داستان تمركز كند (+) كاركرد عاطفي زبان قوي‌تر مي‌شود و زماني‌كه به توصيف كنش‌ها، كنشگران و ساير پديده‌ها (+) مي‌پردازد، كاركرد ادبي زبان خود را بيش‌از‌پيش نشان مي‌دهد؛ زيرا در اين ساحت همواره صنايع ادبي بيشتري به‌اقتضاي شيوه داستان‌پردازي كهن در متن وارد مي‌شود. توصيف‌هاي منظومه اعم از پديده‌هاي طبيعي، ظاهر و سيرت قهرمانان داستان و حتي شرح جزئيات برخي از كنش‌هاي غنايي مانند شكار، شب زفاف، بزم و ... ــ كه شتاب روايت را كاهش مي‌دهد ــ دربردارندۀ ظهور كاركرد ادبي زبان غنايي است. شكوائيه‌هاي ذهني، نجواي با خويشتن، مناظره‌هاي يك‌سويه با عناصر طبيعت و... به‌سبب بافت خاص زباني كه بيشتر با ادات ندا و تمنا همراه است با كاركرد عاطفي زبان غنايي رابطه مستقيم دارد. گفتمان عاطفي در بطن روايت شكل مي‌گيرد و سازوكار كنش‌هاي داستاني را به كمترين حد مي‌رساند. استفاده از الگوي طرحواره عاطفي براي نشان‌دادن اميدواري شَوِشگر درعين نااميدي و ايجاد اعتمادبه‌نفس براي وصال يار، از ديگر دستاوردهاي اين پژوهش است.