گوهر درياي راز (تحليل ساختار روايي ‌و بلاغي نعتي از مخزن الاسرار نظامي)

نظامي در نعت اول مخزن الاسرار، ضمن به كارگيري قابليت‌هاي ذاتي زبان‌ در تأثيرگذاري بر مخاطب، واقعه‌اي تاريخي را به شيوۀ آشنايي زدايي، بازآفريني كرده است. چينش كلمات به نظامي در نعت اول مخزن‌الاسرار، ضمن به‌كارگيري قابليت‌هاي ذاتي زبان‌ در تأثيرگذاري بر مخاطب، واقعه‌اي تاريخي را به شيوه آشنايي‌زدايي، بازآفريني كرده است. چينش كلمات به گونه اي است كه واژه‌به‌واژه ابيات در محور افقي و عمودي، با يكديگر تناسب آوايي و معنايي دارند تا نمودار انسجام متن باشند. نظامي در پي ساختاري است كه با شگردهاي بلاغي، بر بُعد ادبي و عاطفي كلام بيافزايد و به شيواترين وجه، حضرت رسول ‌‌ صلي‌الله عليه و آله و سلم را وصف نمايد. روايت اين اثر، با داشتن تم جذّاب، شخصيت پردازي محدود كه بر يك حادثه اصلي تمركز دارد؛ شبيه داستان هاي ميني‌مال امروزي است؛ ولي با حضور پررنگ راوي، براعت استهلال و نتيجه‌گيري پاياني آن، ساختار روايي كهن را به ياد مي آورد. اين روايت، از پيرنگي مستحكم برخوردار است. بر خلاف موضوع تلخ آن، لحن كلام، نرم و شيرين است، علل اين‌ ناهمخواني بدين شرح است: 1) وزن شعر (بحر سريع) كه شاد و پرتحرك و پوياست؛ 2) درون مايه اين اثر كه بر تسليم و شكرگزاري است.