تبيين نظر جرجاني در مبحث احوال مسند و مسندٌاليه و نقدي بر اين مبحث در كتاب‌هاي بلاغي

در علم معاني كه يكي از شاخه‌هاي علم بلاغت است، درباره چرايي ساختارهاي زباني و لايه‌هاي معنايي آ‌ن‌ها سخن گفته ‌مي‌شود و به دليل مباحث زباني‌اي كه در اين علم مطرح مي‌شود، اشتراكاتي با علم نحو دارد؛ چنان‌كه عبدالقاهرجرجاني مبدع اين فن، آن را علم معاني‌النحو مي‌نامد. يكي از مباحث هشت‌گانه اين علم كه در همه كتاب‌هاي بلاغت، از قديمي‌ترين آثار تا تأليفات متأخّر، ذيل بحث از احوال اسناد خبري مطرح مي‌شود، مبحث احوال مسندٌاليه و مسند است كه درباره تحوّلات و ويژگي‌هاي دو بخش نهاد و گزاره در جمله‌هاي خبري سخن مي‌گويد. از جملۀ اين حالات، تقديم و تأخير، معرفه و نكره، تكرار و حذف و تقييد است. با پيگيري اين مباحث در متون ادبي مشخّص مي‌شود اشكالات و نواقصي در شيوه تبيين اين مباحث در كتاب‌هاي بلاغي وجود دارد كه ابهاماتي را درباره ماهيت طرح اين مباحث ذيل احوال جمله‌هاي خبري و چگونگي تبيين آن‌ها ايجاد مي‌كند. در اين پژوهش ضمن بيان اين ابهامات و مسائل، سعي شده ‌است با ذكر شواهدي از متون ادبي به آن‌ها پاسخ داده شود و با تبيين نظريۀ نظم جرجاني در اين زمينه، پيشنهادهايي براي اصلاح اين بخش از علم معاني ارائه گردد.