گونه‌شناسي خانه‌هاي سنتي حياط‌دار تبريز بر اساس معيارهاي كالبدي موثر بر عملكرد اقليمي حياط مركزي

Typology of Tabriz traditional courtyard houses based on physical criteria related to the climatic performance of the central courtyard

از ديدگاه محيطي، حياط مركزي به منزله دستگاهي كارآمد و پاسخده، وظيفه خود را در حفاظت ساكنين از شرايط نامساعد جوي و محيطي و بهره مندي از انرژي هاي غير فعال در مناطق (گرم و خشك) و (گرم و مرطوب) به خوبي انجام داده است. كشف زواياي پنهان عملكرد محيطي و اقليمي حياط مركزي در مساكن سنتي مناطق سرد كشور موضوع مجهولي است كه اين پژوهش در پي پاسخ آن است. بدين منظور خانه هاي سنتي حياط دار تبريز به عنوان نمونه مطالعاتي انتخاب شده است. اين پژوهش قصد آن دارد كه با بررسي ساختار كالبدي، الگوها و گونه هاي متنوع حياط مركزي در مساكن سنتي تبريز بر اساس مولفه هاي موثر بر رفتار حرارتي حياط ها به گونه شناسي اين خانه ها بپردازد. به منظور اجراي پژوهش 120 نمونه از خانه هاي سنتي تبريز در محدوده تاريخي اين شهر، شناسايي و تعداد 64 خانه كه واجد اطلاعات و مدارك كامل بودند جهت گونه بندي، برگزيده شدند. نتايج حاصل از گونه بندي غالب بودن عامل قبله را نسبت به عوامل ديگر در تعيين زواياي حاكم بر جهت گيري خانه ها قوت مي بخشد. خانه هاي حياط دار يك جبهه ساخت (با توده ساختماني در وجه شمالي حياط) داراي بيشترين و خانه­هاي چهار جبهه ساخت داراي كمترين ميزان فراواني در ميان نمونه هاي مورد مطالعه هستند. گونه بندي توده گذاري طبقات؛ بر كثرت گونه­هاي دو طبقه (زيرزمين/ اول) تاكيد دارد. بيشينه فراواني عرض به طول حياط ها به نسبت هاي 8/0 و 9/0 اختصاص دارد و اين به مفهوم آن است كه حياط ها عمدتاً به شكل مربع نزديك­تر هستند. حياط هاي با مساحت (100 الي 300 متر) داراي بيشترين ميزان فراواني در بين نمونه هاي مورد مطالعه هستند. كاهش مساحت و افزايش محصوريت حياط ها بدليل ايجاد سايه هاي عميق در سطوح مجاور حياط، گرمايش غيرفعال فضاهاي مجاور حياط ها را در فصول سرد با دشواري مواجه مي سازند. بيشينه فراواني نسبت طول به ارتفاع، به گروهي از حياط ها تعلق دارد كه طول آن ها 5/2 برابر ارتفاع آن هاست و حياط هاي با عرض 2 برابر ارتفاع بدنه ها، واجد بيشترين تعداد فراواني هستند. افزايش ارتفاع جداره ها بويژه در وجه جنوبي منجر به ايجاد سايه هاي وسيع در سطوح مجاور حياط و به تبع آن منجر به كاهش كيفيت آسايش حرارتي در فصول سرد اين مناطق خواهد شد.

From the peripheral vision, the central court has performed well as an efficient and efficient means to protect residents from adverse weather and environmental conditions and to benefit from non - active energies in the regions (hot and dry) and (warm and humid). The discovery of the hidden angles of the environmental and climatic function of the central courtyard in the traditional urban settlements of the country is an unknown issue that this study seeks to answer. For this purpose, traditional house houses of Tabriz have been selected as a study sample. This study aims to study the physical structure, patterns and variations of the central courtyard in traditional housing units of Tabriz based on effective elements on thermal treatment of حياط‌ها to their typology. In order to perform the research of 120 examples of traditional houses of Tabriz in the historical range of the city, the identification and number of 64 houses that had full information and documents were selected for typology. The results of typology the factor towards other factors in determining the governing angles on the direction of the houses. It is in the sense that courtyards are closer to a square shape. Courtyards of area (100 - 300 m) have the highest frequency among the studied samples. The depletion of the area and the increase of the compound confinement face difficulty in the cold season due to deep shadows on adjacent surfaces of the courtyard, non - active heating of the adjacent spaces adjacent to the compound. The maximum frequency ratio is to a group of yards, the length of which is 2.5 times the height of them and the courts with a width of 2 equal to the height of the bodies are the highest. The rise of the sidewalls, especially in the south, will lead to vast shadows in the adjacent surfaces of the courtyard and thus reduce the quality of thermal comfort in the cold seasons of these regions.