سلامت آبخيز (قسمت اول): مدل مفهومي پايايي، انعطاف‌پذيري و آسيب‌پذيري (RRV)

امروزه خطرات بسياري سلامت زيست‌بوم‌هاي آبخيز را تهديد مي‌كند. بر همين اساس تغييرات محيط طبيعي كره زمين ناشي از فعاليت‌هاي انساني، ساختار و عملكرد زيست‌بوم‌ها را تغيير داده است. لذا ارزيابي شرايط نسبي سلامت زيست‌بوم آبخيز براي ارائه راه‌كارهاي مديريتي مناسب ضروري است. در اين زمينه روش‌هاي متنوعي ارائه شده است. از آن جمله مي‌توان به مدل شاخص محور و مفهومي پايايي، انعطاف‌پذيري و آسيب‌پذيري (RRV) اشاره كرد. ارزيابي و پايش سلامت زيست‌بوم با استفاده از مدل RRV علاوه بر اين‌كه مي‌تواند هشدارهاي اوليه تخريب محيط زيست را فراهم نمايد، هم‌چنين مي‌تواند علت مشكلات موجود را شناسايي كند. بنابراين ارزيابي و پايش سلامت زيست‌بوم آبخيز يك گام مهم و بنيادي براي حفاظت بوم‌شناختي و ارزيابي خدمات آن مي‌باشد. براي كاربرد مدل RRV معيارهاي متعددي بر اساس احتمالات مورد ارزيابي قرار گرفته و نهايتاً سلامت آبخيز بر اساس وضعيت تركيب كلي آن‌ها سنجيده مي‌شود. با وجود مطالعات گسترده در خصوص كاربرد مدل RRV در ارزيابي سلامت زيست‌بوم‌هاي مختلف، كاربرد مفهومي آن در مقياس حوزه آبخيز كم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. لذا پژوهش حاضر به معرفي، كاربرد و پيشينه پژوهش اين مدل در جهان پرداخته است. نتايج بررسي پيشينه موجود، دلالت بر غالبيت كاربرد مدل مذكور در تعيين سلامت مخازن آبي و سازه‌هاي هيدرولوژيكي داشته است. اما در سال‌هاي اخير مدل RRV مورد توجه مديران براي ارزيابي سلامت محيط ‌زيست، زيست‌بوم‌هاي مختلف آبي، شهري و نيز حوزه‌هاي آبخيز قرار گرفته است. بر همين اساس كاربرد و ترويج آن در ارزيابي سلامت آبخيز به‌عنوان پيش‌نياز مديريت صحيح و جامع منابع آن پيشنهاد مي‌شود.