پژوهشي باستان شناختي بر مكانيابي، تكوين و نابودي شهر زيز

Archaeological Research on the Location Determination, Development and Destruction of Ziz City, Iran

مقدمه: به رغم پيشينه طولاني شهر و شهرنشيني در ايران، به روند شهرنشيني در مناطق كوهستاني مانند كوه­گيلويه، كمتر توجه شده است. بر اساس منابع تاريخي، منطقه كوه­گيلويه در آغاز دوره اسلامي شاهد پيدايش شهر زيز در ناحيه­ ي جغرافيايي ميان اَرجان و سميرم بوده است كه پس از چند سده از شكل­ گيري آن، در سده ششم هـ.ق، به كلي ويران شد. اهداف: تعيين موقعيت و جايگاه شهر زيز، شناسايي دوره حيات و علل شك ل­گيري و ويراني آن، از اهداف اين پژوهش است. مواد و روش‌ها: روش پژوهش توصيفي–تاريخي با رويكرد باستان­شناسي تاريخي است. بنابراين، در اين پژوهش، موقعيت زيز و علل تكوين آن، با بررسي منابع تاريخي و جغرافيايي مكتوب و بهره ­گيري از مطالعات ميداني و يافته‌هاي باستان‌شناختي، مورد تحليل قرار گرفته است. نتيجه‌گيري: بر اساس منابع تاريخي و جغرافيايي دوره اسلامي و مطالعات باستان­ شناختي، جايگاه شهر زيز در دامنه كوه "دَمَه" در محوطه تاريخي زيزنسه دهستان زيزي شهرستان بويراحمد است. شواهد موجود از جمله سفال، سكه، آثار معماري به جاي مانده و نيز منابع تاريخي، گوياي سكونت در اين شهر و رونق آن طي سده ­هاي دوم تا ششم هـ .ق است. مهمترين دليل شكل‌گيري زيز را مي­توان در دارا بودن يك مركز سياسي- اداري براي يكي از رستاق­ هاي كوره اَرجان موسوم به "رون"، قرارگيري بر مسير ارتباطي اَرجان به سميرم و اصفهان، و سپس زيست‌بوم غني براي كشاورزي و دامپروري منطقه دانست. چنين مي­نمايد كه حملات طولاني ­مدت اسماعيليان نزاري در سده پنجم هـجري به اين شهر، موجب ويران شدن آن گرديده است.

Aims & Backgrounds Despite the long history of urbanization in Iran, urbanization trend in mountainous areas such as Kohgiluyeh region has not received considerable attention. According to historical sources, Kohgiluyeh region during the Islamic period has witnessed the emergence of the Ziz city in the geographical area between Arjan and Semirom. After several centuries of its formation, in the sixth century AH, it was completely destroyed. The present research aims at determining the location of Ziz, the relative chronology of the city settlment, and the causes of its formation and destruction. Methodology This is a descriptive-historical research with the approach of historical archeology. Therefore, in this research, location of Ziz and the reasons of development have been analyzed by studying historical and geographical sources and using field studies and archaeological findings. Findings According to historical and geographical sources of the Islamic period and archaeological studies, Ziz is located on the hillside of Mt. Damah on the historical site of Zizenseh in Zizi village in Boyer-Ahmad city. Archaeological evidence such as pottery and coins, architectural studies, and historical and geographical sources indicate residence in this city and its prosperity from the first to the sixth century AH. The most important reasons for the formation of Ziz can be the rich ecosystem and economic products such as meat and walnut and its location on Arjan communication route to Semirom and Isfahan. Conclusion It seems that the most important reason for its collapse is the devastating attacks of the Nizari Ismailis in the fifth century.