كاركرد گفتماني مكان در «شب سهراب‌كشان» بيژن نجدي

يكي از كاركردهاي مهم هر نظام نشانه‌ـ معنايي كاركرد مكاني آن است. مكان ها به‌شكل‌هاي مختلف عيني، كنشي، شَوِشي، روايي و اسطوره اي در گفتمان نقش دارند و از كاركردهاي ارجاعي، تنشي، استعاري و استعلايي برخوردارند و در شكل دهي به معنا نقش‌آفرين هستند. با تقويت جنبه عيني مكان، بعد شناختي آن اوج مي گيرد و با تضعيف اين جنبه، وجه استعاري آن تقويت مي شود و مكان به‌سوي فضاشدگي سوق مي يابد. در داستان شب سهراب كشان ، مكان با حضور كنشگران گفتمان و تقابل، تعامل و هم كنشي آنها، هربار به‌گونه اي استحاله مي يابد. در نتيجه، سيال مي شود و همين عامل به آن ويژگي فرامكاني مي دهد. كاركردهاي نشانه‌ـ معناشناختي چنين وضعيتي چيست؟ پرسش اصلي پژوهش حاضر اين است كه چگونه و طي چه فرآيندي، استحاله مكان شكل مي گيرد و چطور و با كدام كاركردها زمينه استعلاي آن فراهم مي شود. اين پژوهش، بر مبناي اين فرضيه مهم شكل مي گيرد كه مكان با توجه به تقابل، تعامل و هم‌كنشي كنشگران آن، كاركردي هويتي و شوشي پيدا مي كند. سپس، با تأثيرپذيري از اين وضعيت، در گستره اي از مكان تا فضا سيال مي شود و سرانجام به مكاني هستي محور و استعلايي بدل مي شود كه مهم ترين نتيجه آن هم كنشي كنشگر و مكان و در مرتبه بالاتر وحدت و اين هماني كنشگر با شخصيت اسطوره اي سهراب و شاهنامه در داستان برگزيده اين پژوهش است. هدف اين پژوهش، بررسي ويژگي هاي نشانه‌ـ معناشناختي مكان و فضا در داستان شب سهراب‌كشان و تحليل شروط استحاله مكاني و استعلاي آن به فرامكان است. اين پژوهش نشان داد كه مكان هاي مختلف پيوستاري، ناپيوستار، القايي، گردبادي و استعلايي در اين گفتمان نقش ايفا مي كنند و اين مكان ها همواره از كاركردهاي كنشي، شوشي، عاطفي، القايي، اسطوره اي و استعلايي برخوردارند.