رزيابي تحمل به تنش خشكي ژنوتيپ‌هاي عدس در مرحله گل‌دهي و تكميل نيام

Evaluation of Terminal Drought Stress Tolerance in Lentil (Lens Culinaris)

پديده خشكي از جمله مهم‌ترين دلايل مهم كاهش عملكرد در گياهان زراعي محسوب مي‌شود. يكي از راه‌هاي به حداقل رساندن اثرات نامطلوب خشكي در شرايط خشك، شناسايي و كشت ژنوتيپ‌هاي متحمل با كمك شاخص‌هاي تحمل به تنش خشكي است. مهم‌ترين اهداف اين پژوهش، مطالعه اثرات خشكي بر عملكرد شش ژنوتيپ عدس براي ارزيابي برخي از شاخص‌هاي تحمل و حساسيت به خشكي، از جمله شاخص تحمل تنش (TOL)، شاخص حساسيت به تنش (SSI)، ميانگين حسابي (MP)، ميانگين هندسي بهره‌وري (GMP)، ميانگين هارمونيك (HAM)، شاخص پايداري عملكرد (YSI) و شاخص تحمل تنش (STI) در دو شرايط تنش خشكي (بدون آبياري) و شرايط طبيعي (آبياري) است. آزمايش به‌صورت كرت‌هاي خرد‌شده در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار و شش ژنوتيپ در سال زراعي 96-1395 در محل مزرعه آموزشي- پژوهشي دانشگاه پيام‌نور اسدآباد همدان اجرا شد. از داده‌هاي به‌دست آمده از كشت ژنوتيپ‌ها در شرايط طبيعي و شرايط خشك براي محاسبه شاخص‌هاي تحمل به خشكي استفاده شد. تفاوت چشمگيري بين ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي از نظر تنش خشكي در مرحله انتهاي رشد (فاز زايشي) وجود داشت كه اغلب شاخص‌هاي مورد بررسي قادر به تفكيك ژنوتيپ‌هاي حساس و متحمل بودند. بر‌اساس شاخص‌هاي مذكور ژنوتيپ‌هاي 5 (بيله‌سوار) و 6 (گچساران) به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي متحمل شناخته شدند. توزيع ژنوتيپ‌ها در فضاي باي‌پلات وجود تنوع‌ژنتيكي بين آنها را نسبت به تنش خشكي ظاهر ساخت و بر اين مبنا نيز ژنوتيپ‌هاي5 (بيله‌سوار) و 6 (گچساران) به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي متحمل به خشكي و با عملكرد بالا شناسايي شدند. همچنين با توجه به نتايج تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي، مؤلفه اول و دوم در مجموع 100 درصد از تنوع موجود در بين ژنوتيپ‌ها براي شاخص‌هاي تحمل به خشكي را توجيه كردند.

Drought occurrence is one of the most important reasons for reduced yield in crops. At least in arid and semi-arid areas an efficient approach to tackle this problem is to identify and grow tolerant genotypes with the help of drought tolerance indices. The main objective of this research was to study the effects of drought on the performance of six genotypes of lentil in order to evaluate some of the drought tolerance and sensitivity indices, including stress tolerance index (TOL), stress susceptibility index (SSI), mean arithmetic (MP), geometric productivity of productivity (GMP), harmonic mean (HAM), yield stability index(YSI) and stress tolerance index (STI) in two conditions of drought stress (Non-irrigation) and normal conditions (irrigation). The experiment was conducted as a split plot based on randomized complete block design with three replications and six genotypes in Research Farm of Payame Noor University Center of Asadabad, Hamedan- Iran in 2017. Data obtained from growing genotypes under normal and drought conditions were used to calculate drought tolerance indices. There was a significant difference between genotypes in terms of response to late drought, most of the studied indices were able to discriminate susceptible and tolerant genotypes. Based on the examined indices, Bile Savar and Gachsaran genotypes were recognized as tolerant genotypes. The distribution of genotypes in the biplot space revealed a genetic variation between them in relation to drought stress and based on this, Bile Savar and Ghachsaran genotypes were recognized as drought tolerant and high yielding. Also, according to the results of the main components analysis, the first and second components described 100 percent of variation among the genotypes for the examined drought tolerance indices.