مولوي و حقانيت تشكيكي اديان

سه رويكرد انحصارگرايي، شمول‌گرايي و كثرت‌گرايي ديني تلاش دارند تا پاسخي عقلاني به پرسش از حقانيت معرفت شناختي و نجات شناختي اديان تدارك ببينند. مشكلات اين سه رويكرد، زمينه لازم را براي رويكرد حقانيت تشكيكي اديان فراهم مي‌كند كه در آن همه اديان و پيروان آنها بطور تشكيكي و سلسله مراتبي از حقانيت معرفت شناختي و نجات شناختي برخوردار هستند. به نظر مي‌رسد مولوي نيز با نظر به گرايش عرفاني خود از ديدگاه حقانيت تشكيكي اديان حمايت مي‌كند. مباني و اصول نگرش تشكيكي مولانا به حقانيت تشكيكي اديان را مي‌توان در مواردي چون وحدت متعالي اديان، واقعيت كثرت خارجي اديان، تفاوت‌ گذاري بين دين و شريعت، تفاوت‌هاي راه حق از باطل و اسلام تجلي دين و شريعت برتر و پيامبر اسلام الگوي رسول خاتم و متعالي ملاحظه كرد. مجموعه اين موارد نشان مي‌دهد كه مولوي نگرشي تشكيكي به اديان الهي و بعضا غيرالهي دارد كه در آن همه اديان به تناسب بهره‌مندي‌شان از حقيقت مطلق، واجد حقانيت و منجر به رستگاري و نجات هستند. ضمن اينكه لازمه منطقي پذيرش حقانيت تشكيكي اديان، اقبال به دين اسلام بعنوان آخرين و كامل‌ترين دين و رسول گرامي اسلام بعنوان آخرين و بهترين و كامل‌ترين انبياء الهي است. در اين رويكرد، برتري و كمال دين خاتم و رسول آن، به معناي نفي وجوه مثبت اديان پيشين نيست، بلكه تاكيد مي‌شود كه اين دين و رسول آن ضمن اينكه كمالات اديان و انبياء قبلي را دارند، واجد كمالات جديدي هستند كه در آنها نيست، كه همين ويژگي مبين عقلانيت رويكرد حقانيت تشكيكي اديان است.