فلسفه اسلامي متأخر و مسئله هيومي عليّت

ديويد هيوم استدلال مشهوري در باره عليّت اقامه كرده است. بنا به اين استدلال، باورهاي معمول ما در باره روابط علّي به خاطر در برداشتنِ ايده ربط ضروري موجّه نيستند. ايده ربط ضروري مولود عادت ذهني است و اطلاق آن بر امور واقع اشتباه است. از آنجا كه باورهاي ما در باره قوانين طبيعت و آينده يكسره بر تجارب ما از علّت و معلول مبتني اند، باورهاي معمول ما در باره قوانين طبيعت و پيش بيني آينده نيز موجّه نيستند. در باره اين استدلال در تاريخ فلسفه بحث هاي زيادي درگرفته است و از جمله برخي فيلسوفان معاصر اسلامي پاسخ هايي براي آن پيش نهاده اند. وجه مشترك اين پاسخ ها اين است كه راهبرد همكاري عقل و تجربه را اتخاذ كرده اند. رهيافت كلي اين پاسخ ها اين است كه باور ما به رابطه ضروري ميان رويدادهاي طبيعي پيشين و عقلي است اما كشف دقيق مصاديق علت و معلول از طريق تجربه حاصل مي شود. من در اين مقاله نشان مي دهم كه اين پاسخ ها قانع كننده نيستند. در عين حال شايد چشم انداز بهتري را براي حلّ اين مسئله در فضاي فلسفه اسلامي بتوان ترسيم كرد.