عناصر ساختاري شعر «دريچه‌ها» سرودۀ مهدي اخوان ثالث

اخوان ثالث (م. اميد)، گاه، براي تسكين خاطر آتش‌خيز خويش، به موضوعات و مضامين عاشقانه روي مي‌آورد. موضوع جهان شمول «عشق» دريچه‌اي مي‌شود تا براي لحظاتي، از تنفّس در درون مايه‌هاي سياسي–اجتماعي كه براي اخوان سرشار از تعفّن و اختناق است، در امان بماند؛ دريغا كه اين‌گونه سروده‌ها نيز يأس‌آلودند. محبوب و منظور او نيز يا از اهالي «زمستان» است كه سرماي سخت و سوزان، عاطفه‌اش را افسرده و منجمد كرده است يا در سفر و هجران است؛ بدين‌گونه عشق يأس‌آلود، دردي بر دردهاي ژرف اخوان، افزوده است. مثنوي «دريچه‌ها» كه محتوايي غنايي و غزل‌گون دارد، چنين است. در اين مقاله، عناصر ساختاري شعر «دريچه‌ها» به روش تحليل و توصيف متن بررسي شده است. نتايج نشان مي‌دهد كه قالب شعر، تعيين كنندۀ قطعي و نمودار بي‌چند و چون يك اثر نيست، بلكه معنا، قالب را به دنبال خود مي‌كشاند. شعر دريچه‌ها كه حاصل تجربه‌هاي عيني و بيروني سراينده است و در بحر «هزج مسدّس اخرب مقبوض» سروده شده، از مترنّم‌ترين و مطبوع‌ترين وزن و آهنگ‌ها، برخوردار است كه اين امر، خلاف نظر پيشنيان دربارۀ اين بحر است. در اين سروده، معنا، زبان و تصوير هماهنگ جلوه مي‌كنند. شفافيّت و سادگي و صميميت معنايي، سبب شفافيّت و سادگي زبان و تصاوير شده است.