متغيرهاي تأثيرپذيري در تربيت اخلاقي با مروري بر آيه «بلد طيّب و خبيث»

آيه‌ مباركه‌ «بلد طيّب و خبيث، در مقام بيان مبناي ساختار اخلاقي عمده‌ انسان‌ها در عرصه‌ تأثيرگذاري و تأثيرپذيري محيطي است. قانون آيه فراگير است، به‌گونه‌اي كه تأثيرپذيري مطلوب يا نامطلوب انسان‌ها از محيط را به طور عام اعلام مي‌دارد. البته شايد عده‌ قليلي از اين حكم مستثنا باشند كه خود قرآن كريم در آياتي آن استثنائات را نيز بيان كرده است. بلد طيّب و خبيث در آيه‌ پنجاه و هشتم سوره‌ اعراف، معادل محيط پاكيزه و آلوده است. محيط، هر عاملي است كه توان تأثيرگذاري مطلوب يا نامطلوب بر انديشه و رفتار انسان را دارد. از جمع آيات، دو نكته مهم حاصل مي‌شود: اولاً، اخلال در روند هدايت انسان‌ها ارتباط مستقيم با قابل يا تأثير‌پذيرندگان دارد. ثانياً، تأثيرپذيري انسان‌ها از شرايط واحد يكسان نيست، بلكه متغيرهاي فراواني وجود دارد كه تأثيرپذيري را تشديد يا تضعيف، يا احياناً تأثير عوامل را بكلي خنثا مي‌كند. اين پژوهش با روش اسنادي‌ـ تحليلي، درصدد بررسي اين واقعيت است كه كدام متغير ضريب تأثير‌پذيري انسان‌ها از شرايط محيطي را افزايش يا كاهش مي‌دهد. متغيرهايي مانند دوران كودكي، ميزان حضور در محيط، تقليد، ميزان اعتماد به متغير اثرگذار، سالم‌پنداري محيط آلوده، ضعف اراده يا ناتواني در كنترل خويشتن، هر كدام به تنهايي يا جمع آنها تأثير‌پذيري انسان از محيط پاك يا آلوده را تسهيل مي‌كند. در برابر، فقدان متغيرهاي مزبور يا جانشيني آنها با ضد خود يا نوع تركيب و عملكرد فردي يا جمعي متغيرها، ظرفيت آن را دارد كه شرايط تأثيرپذيري را تغيير دهد يا احياناً اثر عوامل تأثيرگذار را معكوس كند.