نقد انديشه پيشرفت در ايران

فرايند توسعه در ايران و ضرورت پيشرفت با پرسش عباس‌ميرزا پس از شكست از ارتش نظامي روسيۀ تزاري در دوران قاجار آغاز مي‌شود. پس از مطرح شدن اين پرسش، ايده‌اي شروع به زايش و شكل‌گيري مي‌كند كه به واسطۀ غلبه آن، تاريخ گذشتۀ ايران چيزي جز زوال و شكست نبوده است، ايران در مقايسه با غرب در عقب‌ماندگي به سر مي‌برد و تنها از طريق گام برداشتن در فرايند توسعه و رسيدن به پيشرفت، گذشتۀ ناكام ايران فراموش خواهد شد و آيندۀ درخشاني شكل خواهد گرفت. پرسشي در اينجا مطرح مي‌شود كه آيا توسعه لزوماً به پيشرفت ختم مي‌شود و يا از طريق توسعه به‌ويژه توسعۀ حداكثري و با تمام توان مي‌توان عقب‌ماندگي تاريخي را كه محصول يك دورۀ بلندمدت است، با سرعت پشت سر گذاشت؟ هژمونيك شدن ايدۀ زوال پس از پرسش عباس‌ميرزا، باعث ناديده گرفتن آن سوي ديگر چهرۀ ژانوسي توسعه شده است. نويسندۀ اين مقاله كوشيده است به‌واسطۀ كاربست تفكر والتر بنيامين (1892-1940 م) به نقد مفهوم توسعه در ايران بپردازد و در فرجام به اين موضوع اشاره كرده است كه توسعه لزوماً با توجه به تاريخ زيستۀ معاصر ايران، به پيشرفت ختم نشده است، بلكه ويراني نيز جزء لاينفك امر توسعه و فرايند آن در تجربه ايراني بوده است كه اغلب در گفتمان رسمي ــ به‌ويژه گفتمان حاكم در نظام دانش ــ به آن اشاره نمي‌شود.