دامنۀ مفهومي مسئوليت اشتقاقي سازمان‌هاي بين‌المللي در حقوق بين‌الملل

با گسترش سازمان‌هاي بين‌المللي به‌عنوان تابعان فعال حقوق بين‌الملل، نقش آنان در ارتكاب اعمال متخلفانۀ بين‌المللي نيز افزايش يافته است. سازمان‌هاي بين‌المللي نه‌تنها به‌طور مستقل مرتكب عمل متخلفانه بين‌المللي مي‌شوند، بلكه در اعمال متخلفانه‌اي كه از سوي دولت‌ها يا ديگر سازمان‌ها ارتكاب مي‌يابد نيز به‌نحوي نقش ايفا مي‌كنند. همين مسئله موجب شده است تا افزون‌بر اعمال مسئوليت مستقل سازمان بين‌المللي، پرداختن به مسئوليت سازمان در خصوص اعمال دولت يا سازمان بين‌المللي ديگر ضروري بنمايد؛ مقوله‌اي كه از آن به مسئوليت اشتقاقي ياد مي‌شود و پيشتر در خصوص دولت‌ها مطرح شده است. مسئوليت اشتقاقي سازمان‌هاي بين‌المللي به‌رغم شباهت‌هايي كه با همين مفهوم در خصوص دولت‌ها دارد، تفاوت‌هاي نه‌چندان كمي در اين زمينه وجود دارد كه شايستۀ تدقيق است؛ حال آنكه كميسيون حقوق بين‌الملل به‌روشني آن را در مجموعه مواد 2011 خود در خصوص مسئوليت سازمان‌هاي بين‌المللي تبيين نكرده است. چهار حالت كمك يا مساعدت، هدايت و كنترل، اجبار و گريز از تعهد بين‌المللي، وضعيت‌هاي حصري مسئوليت اشتقاقي سازمان‌هاي بين‌المللي‌اند كه در هر يك مسئوليت به‌نحو متفاوتي تسهيم مي‌شود. دامنۀ اين توزيع بسيار گسترده است، به‌گونه‌اي كه در آن هم نسبيت به چشم مي‌خورد و هم معافيت يك طرف از مسئوليت وجود دارد.