شرايط تأسيس نهاد مرجعيت تقليد شيعه

علماي دين، همواره نقش واسط را در انتقال آموزه‌هاي ديني به مردم ايفا مي‌كرده‌اند. با اين حال، شكل‌گيري نهاد واسطۀ مرجعيت تقليد، به‌عنوان يك نهاد متمركز و داراي ساختار و سلسله مراتب، كمتر از دويست سال قدمت دارد. شكل‌گيري نهاد مرجعيت تقليد با شكل‌گيري نظريۀ اجتهاد و تقليد و تكوين و توسعۀ نظريۀ تقليد از أعلم پيوند خورده است. اين نظريه، با كمك برخي عوامل سياسي، اجتماعي و اقتصادي، به شكل‌گيري نهاد مرجعيت تقليد در عالم تشيع منجر شد. از عواملي كه به شكل‌گيري اين نهاد كمك كرد، توسعۀ نظريۀ اجتهاد و تقليد از أعلم، به‌دنبال شكست نظري و سياسي اخباريان از اصوليان  در اواخر قرن دوازدهم و اوايل قرن سيزدهم هجري  است. علاوه بر آن، تثبيت پرداخت خمس به مجتهدان و مجتهدان أعلم و تمركز مرجعيت ديني در عتبات عاليات، شرايط لازم اقتصادي و اجتماعي را براي پديدآمدن يك نهاد متمركز و تا اندازه‌اي ديوان‌سالار پديد آورد. تبديل علماي بلاد به نهاد متمركزِ مرجعيت تقليد، نتايج شگرفي در عرصۀ سياسي و اجتماعي به‌دنبال داشت. در اين مقاله، به روند تاريخي تحولات فكري و اجتماعي فراهم‌كنندۀ شرايط شكل‌گيري نهاد مرجعيت تقليد پرداخته شد.