عقلانيت كُنشِ اجتماعي، از منظر حكمت اسلامي در مواجهه با سنت وِبِري

عقلانيت و كنش، واژه‌هايي هستند كه از حيث انتزاعي، به‌معناي برخاستگي از عقل و اراده‌اند، اما از حيث انضمامي، مبتني بر چگونگي نگاه به ماهيت و قواي إدراكي و حركتيِ انسان، معناي خاص خود را پيدا مي‌كنند. بر همين اساس، در تحليل وِبِر، عقل و كُنش، به روش و عمل برآمده از عقل عملي خودبنياد و عقلانيت كُنش اجتماعي، نيز به داشتن محاسبه رياضي‌وار براي دست‌يابي به اهداف زندگي، تقليل و جامعه غربي، جامعه‌اي عقلاني و در عين‌حال، مبتلا به بحران معنويت دانسته شده است. اما حكماي اسلامي، مبتني بر نگاه خود، به ماهيت و قواي انسان، عقل را به‌معناي ظرفيت ادراك معاني؛ و كُنش را نيز منبعث از إراده برخاسته از قوه شوقيه متاثر از قوا وگرايشات نفوس سافل و عالي انسان مي‌دانند؛ بنابراين، عقلانيت كُنش اجتماعي را به‌معناي مبتني‌كردن كُنش‌هاي اجتماعي، بر ظرفيت ادراك معاني مجرد، در مراتب و مصاديق مختلف آن، تعريف و رعايت روش و محاسبه منطقي در كُنشِ ‌اجتماعي را تنها يكي از معيارهاي عقلاني‌بودن در نظر مي‌گيرند و از اين حيث، جامعه را نيز دچار بحران معنويت نمي‌كنند.