ارزيابي و اولويت بندي ريسك هاي محيط زيستي مبتني بر رويكرد فازي و تصميم گيري چند شاخصه: مطالعه موردي در يك منطقه بهره برداري نفت و گاز

A hybrid fuzzy MADM model for environmental risk assessment: a case of an oil and gas exploitation area

مقدمه: ارزيابي ريسك هاي محيط زيستي در صنايع نفت و گاز براي پيش گيري از آسيب هاي جبران ناپذير به محيط زيست بسيار ضروري مي باشد. اولويت بندي ريسك هاي محيط زيستي با استفاده از روش هاي كلاسيك، نتايجي با قابليت اعتماد بالا را به دست نمي آورند. لذا اين مطالعه با هدف به حداقل رساندن محدوديت هاي روش هاي كلاسيك، با استفاده از رويكرد فازي و تصميم گيري چند شاخصه در يك منطقه بهره برداري نفت و گاز انجام گرفت. روش كار: پس از تشكيل تيم مطالعه در يك منطقه بهره برداري نفت و گاز، براي مقايسه اهميت عوامل ريسك (احتمال وقوع، شدت اثر و قابليت كشف) و هم چنين براي تعيين مقدار هر يك از اين عوامل براي هر كدام از جنبه هاي زيست محيطي شناسايي شده، نظر كارشناسان به صورت كيفي با استفاده از متغيرهاي زباني، جمع آوري گرديد. سپس براي تعيين وزن نسبي عوامل ريسك از AHP گروهي در محيط فازي استفاده شد. ريسك فازي جنبه ها، با استفاده از مدل خطي و جمع وزني، تخمين زده شد و در نهايت براي تعيين اولويت ريسك هاي فازي محيط زيستي محاسبه شده، از روشي بر پايه رتبه بندي مركز ثقل استفاده گرديد. يافته ها: در اين مطالعه در بين عوامل ريسك (احتمال وقوع، شدت اثر و قابليت كشف)، عامل شدت اثر به دليل دارا بودن بالاترين وزن نسبي، بيش ترين اهميت را در محاسبه ريسك داشت. توليد فاضلاب خانگي به علت عدم وجود سيستم دفع فاضلاب مناسب، بالاترين اولويت و جنبه محيط زيستي ريخت و پاش اسيد به خاطر فعاليت شست شوي چيلر رتبه دوم اولويت بندي را در بين جنبه هاي محيط زيستي شناسايي شده به خود اختصاص داد. نتيجه گيري: نتايج نشان داد اگر چه محاسبات روش پيشنهادي نسبت به روش هاي كلاسيك به زمان بيش تري نياز دارد اما با توجه به حداقل رساندن محدوديت هاي روش هاي كلاسيك از جمله حساسيت به خطاهاي كوچك قضاوت، يكسان شدن شاخص ريسك گروهي از جنبه ها و در نظر نگرفتن عدم قطعيت در نظر كارشناسان، اين روش مي تواند جايگزين مناسبي براي روش هاي كلاسيك ارزيابي ريسك باشد به گونه اي كه قادر است رتبه واقعي تر ريسك ها را تعيين كند. شايان ذكر است اين روش، توان مندي هاي ذكر شده براي ارزيابي و اولويت بندي ريسك هاي ايمني و بهداشت را نيز دارا مي باشد.

Introduction: Evaluating environmental risks in the oil and gas industry is essential to prevent irreparable damage to the environment. Using classical methods for prioritizing environmental risks does not achieve high-reliable results. Therefore, the aim of this study is to minimize the limitations of classical methods in a typical oil and gas production zone, by using fuzzy logic and Multi Attribute Decision Making (MADM) approach. Material and Methods: After forming an identification and assessment team including experienced experts from different organizational units in a region of exploitation of oil and gas, values of each risk factor (likelihood of occurrence, severity and detectability) related to identified environmental risks are determined according to their qualitative opinions represented by linguistic variables. Relative weights of the risk factors are calculated by applying the group Analytic Hierarchy Process (AHP) in a fuzzy environment on expert opinions. Then, fuzzy aggregation in the linear form by considering the weight of the risk factors and a method that is developed based on the center of gravity are employed in evaluation and ranking of the risks. Results: In this study, the severity factor has the most important contribution in risk assessment compared to the other risk factors, since it has the highest relative weight. Raw sewage aspect resulted from absence of appropriate treatment system has the highest priority and spilling over of acid that is caused by chiller cleaning stands at the second position in the identified environmental risks. Conclusion: The results demonstrate that although the proposed methodology requires greater time than classical methods, it is able to determine the risk ranking more practically because of minimizing the limitations of classical methods: high sensitivity to judgmental errors, considering some risks in the same index group and ignoring uncertainty in experts’ opinions. Proposed method is a proper alternative for classical environmental risk assessment technique, and capable of prioritization and evaluation risks in terms of safety and health.