تقابل يا تطابق ديدگاه كلامي بر انديشه تاريخي؟ بررسي موردي تقي الدين علي مقريزي

چگونگي كنش گري انسان در كنار قانون هاي فراگير تاريخي از جمله موضوعاتي است كه ذهن نظريه پردازان تاريخ را به خود مشغول داشته است. با توجه به مكتب هاي گوناگون كلامي و مذهب هاي مختلف فقهي در جهان اسلام، اين موضوع شايسته بررسي است كه مورخان مسلمان باورمند به سنت هاي الهي كه اغلب به يكي از اين مكتب ها و مذهب ها گرايش و يا انتساب داشته ديدگاه خود در باره مسأله جبر و اختيار را چگونه با تحليل و تبيين رويدادهاي تاريخي پيوند زده و كارگرداني خداوند در تاريخ را چگونه با بازيگري انسان همراه ساخته اند. اين نوشتار مي كوشد ديدگاه ابوالعباس تقي الدين مقريزي (845 ق.) مورخ پرآوازه شافعي مذهب و اشعري مسلكِ عصر مماليك را در اين زمينه با روشي وصفي تحليلي و از طريق استخراج داده هاي مرتبط در آثار او و سنجش آنها با رويكرد كلامي وي مورد بررسي قرار دهد. يافته هاي اين پژوهش ، حكايتگر آن است كه مقريزي ، عليرغم تمايلات جبرگرايانه و اعتقاد به نظريه كسب اشعري در تاريخنگاري خود به متون ديني متمايل به اختيار و آزادي انسان و نقش فعال او در رويدادهاي تاريخي استناد نموده است.و مهمتر آنكه در تاريخ نگاري با روشي تاريخي و نه كلامي به حوادث پرداخته است.