نسبت انحصارگرايي و معيارهاي عقلانيت گفتگوي سنت‌هاي ديني

از لوازم منطقي اقبال به معيارهاي عقلانيت گفتگوي سنت هاي ديني، حداقل، دوري از نگرش انحصارگرايانه نسبت به سنت ديني خودي در مقام گفتگو است، زيرا لازمه مواجهه منطقي با واقعيات و حقايق اديان ديگر، تقدس زدايي از آموزه هاي سنت خودي، پذيرش امكان وجود برخي حقايق در آن سنت ها و آمادگي عقلاني براي پذيرش حقايق محتمل آنها و امكان برخي خطاها يا كاستي هاي سنت ديني خودي است. در مقابل انحصارگرايي ديني مهم ترين مانع چنين اقدام متهورانه عقلاني است، زيرا پيش فرض مهم انحصارگرايي ديني، باور به انحصارِ حقانيت و نجات در سنت ديني خودي و محروميت ديگر سنت ها از آن است. چنين نگرشي پيروان سنت خودي را بي نياز از شناخت عقلاني و واقع بينانه اديان ديگر و مستغني از گوش سپردن به حقايق آنها تربيت كرده و آنها را ترغيب مي كند تا با استفاده از روش هاي نرم افزاري، مانند: مبلغين مذهبي، سخت افزاري، مانند: جهاد مقدس، پيروان اديان ديگر را به عنوان كفار به حقيقت سنت ديني خود دعوت نمايند. بنابراين نگرش انحصارگرايي ديني، گوشي براي شنيدن حقايق و چشمي براي ديدن زيبايي هاي اديان ديگر ندارد. پس از اين منظر گفتگوي عقلاني و منطقي سنت هاي ديني بسيار مشكل است. راه برون رفت از اين بحران، دست كشيدن از انحصارگرايي و اقدام به تقدس زدايي از آموزه هاي سنت ديني خودي و استقبال از حقايقي است كه ممكن است در ديگر اديان، هم سو يا دركنار سنت ديني خودي ما وجود داشته باشد.