بازيابي ساختار فضايي شهر تاريخي ساوه با تكيه بر آثار معماري و شواهد باستان شناسانه

بي ترديد بافت قديم شهرها را مي توان حافظۀ تاريخي آن‌ها به‌حساب آورد. اين مجموعه ها، گنجينه هاي گران‌بهايي از تاريخ تمدن ملّت ها را در خود جاي داده و سخاوتمندانه، فرهنگ، اعتقادات مذهبي، فنون و هنرهاي سازندگان خود را در اختيار محقّقان قرار مي دهند. بدين سبب است كه هرگونه اقدامي در جهت خدشه وارد كردن به اين آثار را مي‌توان به‌مثابه تخريب حافظه‌ شهر محسوب داشت. در اين ميان، ساوه از نادر شهرهايي است كه بافت تاريخي ارزش مند آن، آثار و بناهاي مربوط به قرون اوليۀ اسلامي تا روزگار پهلوي را در خود حفظ نموده است. به رغم اهميّت شهر ساوه در شكل گيري تحولات تاريخي ايران در دوران اسلامي، مطالعات باستان شناسي مستمر و هدفمندي در بافت تاريخي آن به ثبت نرسيده و پرسش هاي فراواني در خصوص ويژگي هاي ساختار فضايي اين شهر تاريخي بي پاسخ باقي مانده است. اگرچه بافت تاريخي اين شهر به دلايلي نظير جنس نامناسب و دوام كم خاك، سيل و زلزله هاي متعدّد و بيش تر از همه ساخت و سازهاي بي ضابطه، آسيب فراوان ديده است، ليكن تعدادي از بناهاي تاريخي ارزش مند آن به ‌اندازه‌اي سالم مانده اند كه با گاه نگاري و مطالعه‌ چيدمان فضايي آن‌ها مي‌توان سازمان فضايي شهر را بازيابي نمود. در نيل به اين هدف، تلاش گرديد تا ضمن بهره برداري از كليۀ منابع مكتوب مرتبط با شهر ساوه، تمام بناهاي تاريخي آن مستندسازي و ويژگي هاي آن‌ ثبت و ضبط گردد. هم چنين كليۀ عوامل اثرگذار بر رشد و توسعه‌ شهر (نظير وضعيت توپوگرافي، شيب شهر، جهت وزش باد، شبكه هاي ارتباطي، سيستم هاي آب رساني و ...) مشخص‌ شده‌اند. در نتيجۀ اين پژوهش مشخص گرديد كه هستۀ اوليۀ شهر در محدودۀ جنوبي آن شكل پذيرفته و در قرون مياني اسلامي (5 تا 9 ﻫ .ق) بر پيرامون مسجد جامع سلجوقي توسعه يافته است. هم چنين مشخص گرديد كه به روزگار صفوي شهر ساوه به جانب شمال و در دوران قاجار نيز شهر به جهت شمال غرب، گسترش داشته است.