بررسي جابه‌جايي جانبي مجراي رودخانۀ ارس از سال 1379 تا 1393 (از 15 كيلومتري غرب شهر اصلاندوز تا خروج رودخانه از محدودۀ سياسي ايران)

رودخانه ها به‌دليل برداشت، انتقال و نهشته گذاري رسوبات، يكي از مهم‌ترين عوامل تغييردهندۀ سطح زمين هستند. در طول تاريخ، برخي از رودخانه ها به‌عنوان خطوط مرزي بين كشورها انتخاب شده‌اند و اهميت مضاعفي را كسب كرده‌اند. مجراي رودخانه ها، به‌خصوص رودخانه هاي با بستر آبرفتي، پيوسته در حال تغيير هستند و همين امر‌ مسائل مختلفي را موجب مي‌شود. رودخانۀ ارس در زمرۀ چنين رودخانه هايي به‌شمار مي رود. در اين پژوهش، قسمتي از رودخانۀ ارس از نظر جابه‌جايي جانبي مجرا در دو دورۀ زماني 1379 ه.ش (2000م) و 1393 ه.ش (2014م)‌ بررسي شد. در اين راستا، با استفاده از پردازش تصاوير ماهواره اي (تصاوير سنجنده هاي ETM+ و OLI ماهواره هاي لندست 7 و 8) مجراي رودخانۀ براي دو دورۀ زماني مورد مطالعه حاصل شد. سپس با توجه به مورفولوژي و روند تغييرات مجرا، كل رودخانۀ به 21 ترانسكت تقسيم شد. پلان فرم رودخانۀ در هر ترانسكت با استفاده از دو شاخص ضريب خميدگي و زاويۀ مركزي‌ بررسي شد. با توجه به جابه‌جايي هايي كه در مجرا صورت گرفته است، آهنگ مهاجرت كانال محاسبه شد. همچنين با توجه به تغييرات مساحت ترانسكت ها، مقدار اراضي ازدست‌رفته يا افزوده‌شده به هر دو جهت رودخانه محاسبه شد. نتايج نشان مي دهد‌، رودخانۀ ارس در بازۀ مورد مطالعه از نوع مئاندري توسعه‌يافته است. مقادير ضريب خميدگي و زاويۀ مركزي در سال 2014 نسبت به سال 2000، ‌روند افزايشي را نشان مي دهد كه گوياي فعال‌بودن مئاندرهاي رودخانه است. متوسط آهنگ مهاجرت مجرا، رقم چشمگيري درحدود 8 متر را نشان مي دهد و از اين نظر رودخانۀ بسيار پويايي محسوب مي شود. جابه‌جايي مجرا در رودخانۀ مورد مطالعه به دليل فرسايش و پيشروي كناره مقعر مئاندرها، ايجاد ميان بُرها و مخصوصاً تغيير مسير بوده است. در قسمت هايي از رودخانه كه زاويۀ مركزي داراي مقادير بالايي است، مقدار آهنگ مهاجرت مجرا ارقام چشمگيري را نشان مي دهد. برعكس، در قسمت هايي كه رودخانه گرايش به يك الگوي مستقيم دارد، آهنگ جابه‌جايي كمتر بوده است. در طي دورۀ 14 ساله، در حدود 253 هكتار از اراضي ايران درنتيجۀ تغييرات مجرا از دسترس خارج شده و برعكس در حدود 275 هكتار به اراضي در دسترس افزوده شده است و ازاين‌رو، نزديك به 23 هكتار به اراضي طرف ايران اضافه شده است.