زاگرس و هويت مكاني

هويت مكاني مفهومي است كه در تحليل رفتارها و سازمندي‌هاي اجتماعي كم‌كم جايگاه خاصي پيدا كرده است و رمزگشاي بسياري از پديده‌هاي جغرافيايي به شمار مي‌آيد. همواره اين پرسش براي پژوهشگران مطرح بوده كه چه عامل يا عواملي سبب تبلور مدنيت‌هاي بشري در شكل‌ها و الگوهاي متفاوت شده است. آيا رودخانه‌ها مي‌توانند چنين ويژگي را به وجود آورند و اگر چنين است چرا در طول رودخانه‌هايي كه گاه چند صد كيلومتر طول دارند، تنها در بخش‌هاي خاصي سكونتگاه‌هاي شهري يا روستايي به وجود آمده‌ است و اصلاً چرا در بسياري از مناطق كه آب و خاك مناسب داشته است، سازمندي‌هاي اجتماعي مدنيتِ روان شكل گرفته است تا مدنيت مسكون و غيره؟ براساس مطالعات جديد، هويت مكانيْ تبيين كنندۀ بسياري از اين چراهاست. نتايج جديد پژوهشگران جغرافيا در ايران، دربارۀ اين موضوع بر اين نكته تأكيد دارد كه بستر اصلي مدنيتِ مسكون سرد و گرم و همچنين مدنيت روان در ايران، تابع قوانين خاصي است و از هويت مكاني قلمرو آن پيروي مي‌كند. در اين مقاله كه برگرفته از يك طرح پژوهشي در دانشگاه آزاد اسلامي ميبد است، سعي شده است به‌روش تحليل گفتمان تاريخي، به بازشناسي هويت سكونت‌گزيني در منطقۀ زاگرس پرداخته شود. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهد اگرچه منطقۀ زاگرس در زمرۀ قلمرو مدنيت روان محسوب مي‌شود، ولي عوامل هويت مكاني ديگري به‌صورت محدود و در مقياسي كوچك، همواره سعي در تغيير بافت اصلي سازمندي‌هاي مكاني منطقه داشته است كه از آن جمله مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: الف: ساحل درياچه‌هاي دوران چهارم در قلمرو سيستم اجتماعي مدنيت روان زاگرس، جاذبه‌اي قوي در تبديل مدنيت روان به مدنيت مسكون شهري در اين منطقه داشته است. ب: پديدۀ مخاطره‌آميز زمين‌لغزه‌ها در زاگرس، كانون‌هاي جذاب ديگري در ايجاد سازمندي مكاني هستند كه باعث شكل‌گيري روستاهاي كوچك و سكونت در قلمرو مدنيت روان محسوب مي‌شوند.