عقل‌گرايي و نص‌گرايي در تشيع (با بررسي تطبيقي ديدگاه‌ هاي شيخ صدوق و شيخ مفيد)

با آغاز غيبت امام دوازدهم (ع) دوره حيرت در جامعه شيعي آغاز مي شود؛ از سويي جامعه شيعي از درون با پرسش هايي مواجه است و از سوي مقابل نيز شيعيان با شبهات و پرسش‌هايي از طرف فرقه ها و مكاتب ديگر به ويژه زيدي ها و معتزله مواجه شده اند. با توجه به اين فضاي فكري است كه دو مكتب قم و بغداد با دو رويكرد نص گرايانه و عقل ‌گرايانه دو منظومه معرفتي شيعه را شكل داده اند. با توجه به بحران هاي دوره حيرت است كه شيخ صدوق و شيخ مفيد تلاش مي­كنند با نوآوري هاي خود در دايره دو رويكرد نص گرا و عقل گرا، جامعه شيعي را از اين بحران خارج سازند. با توجه به آنچه گفته شد، نوشتار حاضر تلاش دارد به اين پرسش بپردازد كه در يك بررسي تطبيقي، عقل چه جايگاهي در منظومه معارف مكتب عقل‌گراي بغداد و نص‌گراي قم داشته است و نوآوري هاي شيخ صدوق و شيخ مفيد در جايگاه عقل چيست. در پاسخ به اين پرسش تلاش خواهد شد تا نشان داده شود كه جايگاه عقل در معارف شيعي و صورت‌بندي نص گرا و عقل گرا در دو مكتب قم و بغداد پس از عصر غيبت معصوم (ع) به دليل آموزه هاي اهل‌بيت(ع) با شكاف عميقي كه در كلام و فقه اهل سنت با دو رويكرد اشعري و معتزلي به وجود آمد، مواجه نشد و پس از آغاز عصر غيبت و نيازهاي جوامع شيعي در اين عصر، شيخ صدوق و شيخ مفيد با نوآوري­هاي خود در حديث شناسي و علم كلام جايگاه عقل در معارف شيعي را رشد دادند كه تأثيرات آن از حديث‌شناسي به علم كلام و سپس به فقه و اصول فقه انتقال يافت و عقل به عنوان ادله چهارم در فقه جاي گرفت.