پديد آورندگان :
موسي زاده مقدم، حديث دانشگاه تهران - دانشكده روا ن شناسي و علوم تربيتي - گروه روا ن شناسي و آموزش كودكان استثنايي , ارجمندنيا، علي اكبر دانشگاه تهران - دانشكده روا ن شناسي و علوم تربيتي - گروه روا ن شناسي و آموزش كودكان استثنايي , افروز، غلامعلي دانشگاه تهران - دانشكده روا ن شناسي و علوم تربيتي - گروه روا ن شناسي و آموزش كودكان استثنايي , غبار ي بناب، باقر دانشگاه تهران - دانشكده روا ن شناسي و علوم تربيتي - گروه روا ن شناسي و آموزش كودكان استثنايي
كليدواژه :
توانبخشي شناختي , توجه , حافظه كاري , اختلال بيش‌فعالي , كمبود توجه
چكيده فارسي :
هدف متخصصان به ملاك‌هاي انجمن روان‌پزشكي آمريكا در نسخه پنجم راهنماي تشخيصي و آماري اختلال‌هاي رواني اعتماد دارند و افراد با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي را بر اساس ملاك‌هاي آن مشخص مي‌كنند. راهنماي تشخيصي و آماري اختلال‌هاي رواني، سه زيرگروه را براي اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي مشخص كرده است: نوع بي‌توجهي غالب، نوع بيش‌فعالي تكانشگري غالب و نوع تركيبي. اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي به نحو گسترده‌اي به عنوان يكي از شايع‌ترين اختلال‌هاي رشدي‌عصبي و شايع‌ترين دليل ارجاع كودكان به كلينيك‌ها به رسميت شناخته شده است. پژوهش‌ها حاكي از آن هستند كه كودكان با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي نسبت به كودكان عادي، در كاركرد توجه و حافظه فعال با مشكل مواجه هستند. اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي ، تمام جنبه‌هاي زندگي فرد را تحت تأثير قرار مي‌دهد. متأسفانه، اين كودكان وضعيت يادگيري منفي را تجربه مي‌كنند كه كسب موفقيت را دشوار و به آرزويي هميشگي تبديل مي‌كند. به نظر مي‌رسد توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر بتواند مشكلات توجه و حافظه فعال كودكان با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي را كاهش دهد و مهارت‌هاي تحصيلي آن‌ها را بهبود بخشد. پژوهش حاضر به منظور بررسي تأثير برنامه توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر بر كاركردهاي اجرايي توجه و حافظه فعال كودكان با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي در شهر كرمانشاه انجام شد.
روش بررسي اين پژوهش، مطالعه‌اي نيمه‌آزمايشي با طرح پيش‌آزمون پس‌آزمون و گروه كنترل بود. در اين پژوهش 32 دختر با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي 8 تا 11ساله كه به روش نمونه‌گيري دردسترس از مدارس شهر كرمانشاه انتخاب شده بودند، شركت داشتند. آزمودني‌ها به دو گروه 16نفري آزمايش و كنترل تقسيم شدند. گروه آزمايش در برنامه توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر در 18 جلسه شركت كردند، در حالي كه گروه كنترل در اين جلسات شركت نداشت. گروه كنترل پس از پايان پژوهش به منظور رعايت ملاحظات اخلاقي در دو جلسه آموزش دريافت كردند. ابزارهاي استفاده‌شده در اين پژوهش آزمون كانرز، مصاحبه باليني، آزمون رنگ‌واژه استروپ و مجموعه آزمون حافظه فعال براي كودكان بود. آزمون رنگ‌واژه استروپ و مجموعه آزمون حافظه فعال براي كودكان را پژوهشگر براي آزمودني‌ها در دو مرحله پيش‌آزمون و پس‌آزمون تكميل كردند. اطلاعات به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه در قبل و بعد از مداخله با استفاده از تحليل كوواريانس چندمتغيري و نسخه 23 نرم‌افزار SPSS تجزيه و تحليل شدند.
يافته‌ها در ابتدا مفروضه‌هاي عادي‌بودن و همگني واريانس‌كوواريانس متغيرها ارزيابي شد. آزمون كلموگروف‌اسميرنوف حاكي از آن بود كه همه متغيرها عادي هستند (P>0/05). آزمون باكس هم فرض همگني واريانس‌كوواريانس را تأييد كرد. بنابراين مفروضه‌هاي آزمون آماري تحليل كوواريانس چندمتغيري برقرار است و مي‌توان براي تجزيه و تحليل داده‌‌ها از اين آزمون آماري استفاده كرد. نتايج تحليل كوواريانس چندمتغيري نشان داد توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر اثر معناداري بر كاركردهاي اجرايي توجه و حافظه فعال كودكان با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي داشت (0/0001>P). همچنين نتايج بيانگر اثر معنادار توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر بر همه خرده‌مقياس‌هاي توجه (تعداد پاسخ صحيح، تعداد پاسخ غلط، تعداد پاسخ نداده، زمان واكنش به همخوان و زمان واكنش به ناهمخوان) در اين كودكان بود (0/0001>P). بر اساس مجذور اتا مي‌توان عنوان كرد به‌ترتيب 67، 66، 60، 62 و 54 درصد تغييرات هريك از مؤلفه‌هاي تعداد پاسخ صحيح، تعداد پاسخ غلط، تعداد پاسخ نداده، زمان واكنش به همخوان و زمان واكنش به ناهمخوان به علت اثر مشاركت آزمودني‌ها در برنامه توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر است. بر اساس مجذور اتا مي‌توان عنوان كرد كه 61 درصد تغيير حافظه فعال به علت اثر مشاركت آزمودني‌ها در برنامه توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر است.
نتيجه‌گيري توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر، توانست كاركردهاي اجرايي توجه كودكان با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي را افزايش دهد و عملكرد حافظه فعال آن‌ها را بهبود بخشد؛ بنابراين، برنامه‌ريزي به منظور استفاده از توانبخشي شناختي مبتني بر حافظه آينده‌نگر براي كودكان با اختلال كم‌توجهي بيش‌فعالي اهميت ويژه‌اي دارد.
چكيده لاتين :
Objective Professionals rely on the diagnostic criteria of the American Psychiatric Association (APA) and
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5) for the diagnosis of Attention
Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD). DSM-5 recognizes three subtypes of ADHD; predominantly
inattentive, predominantly hyperactive-impulsive, and the combined types. ADHD is widely recognized
among the most frequent neurodevelopmental disorders, and the most frequent reason to refer children
to clinics. The research suggested that ADHD children have problems with the executive functions
of attention and working memory, compared with their healthy counterparts. ADHD affects all aspect
of an individual's life. Unfortunately, the negative learning status experienced by ADHD children is difficult
to overcome and is usually long-lasting. The cognitive rehabilitation program based on prospective
memory seems to reduce executive function problems of attention and working memory and improve
the educational skills of ADHD children. The present research investigated the effect of cognitive rehabilitation
program based on prospective memory on the executive functions of attention and working
memory in ADHD children in Kermanshah City, Iran.
Materials & Methods This was a quasi-experimental study with pretest-posttest and a control group design.
The study participants were 32 female children aged 8-11 years with ADHD from schools. They
were selected by convenience sampling method. The subjects were divided into the experimental and
control groups, each group consisting of 16 children. The experimental group participated in 18 sessions
of cognitive rehabilitation program based on prospective memory and the control group did not
participate in these sessions. The control group members participated in two sessions at the end of
research for observing ethical considerations. The applied instruments were the revised Conners' Parent
Rating Scale (CPRS-R), clinical interview, Stroop Color and Word Test (SCWT), and Working Memory Test
Battery for Children (WMTB-C). SCWT and WMTB-C were completed by the researcher for all subjects
in pretest and posttest phases. The required data were collected by the questionnaires before and after
the training sessions. Multivariate Analysis of Covariance (MANCOVA) was used by SPSS for analyzing
the obtained data.
Results First, the normality of variables and contingency of variance and covariance assumptions were
tested. The Kolmogorov-Smirnov test results indicated that all variables were normal (P>0.05). Moreover,
the Box’s M test confirmed the contingency of variance-covariance assumption. Therefore, the
assumptions of MANCOVA were confirmed and the MANCOVA test could be used for data analysis. The MANCOVA results demonstrated that cognitive rehabilitation program based on prospective memory
had a significant effect on the executive functions of attention and working memory in ADHD children
(P<0.0001). The obtained results also revealed that cognitive rehabilitation program based on prospective
memory had a significant effect on all subscales of executive functions (correct responses, incorrect
responses, no responses, the reaction time of congruent words or reaction time of incongruent words)
in these children (P<0.0001). According to eta squares, 67%, 66%, 60%, 62% and 54%, of variations in
components such as correct responses, incorrect responses, no responses, the reaction time of congruent
words or reaction time of incongruent words, respectively, could be explained by the subjects’
participation in cognitive rehabilitation program based on prospective memory. In addition, according
to eta square, 61% of variations in working memory could be explained by the subjects’ participation in
the cognitive rehabilitation program based on prospective memory.
Conclusion functions as well as the working memory of ADHD children. It is recommended that planning
cognitive rehabilitation program based on prospective memory for ADHD children receives serious
attention.
