بررسي تعامل اصول معماري مسكوني دوره‌هاي آل‌مظفر و قاجار شهر يزد از منظر جهت‌گيري با انرژي خورشيدي

Investigating the Interaction between the Residential Architecture Principles in Muzaffarids and Qajar Eras in Yazd from the Perspective of the Solar Energy Orientations

يزد يكي از مناطق كشور با اقليم گرم‌وخشك مي‌باشد كه تابش خورشيد نقش مهمي در شكل‌گيري معماري مسكوني آن داشته است. اين مقاله به شيوه تاريخي تطبيقي به بررسي تعامل اصول معماري مسكوني حاكم بر خانه‌هاي دو دوره آل‌مظفر و قاجار با انرژي خورشيدي از منظر جهت‌گيري پرداخته است. سوالات مطرح‌شده عبارت‌اند از: 1. آيا خانه‌هاي دوره‌هاي آل‌مظفر و قاجار براساس تعامل با انرژي خورشيدي شكل‌ گرفته‌اند؟ 2. در كدام دوره و به چه ‌دليل معماري مسكوني تعامل بهتري را با انرژي خورشيدي نشان مي‌دهد؟ 3. آيا تعامل بهتر با اقليم به تناسبات ميان حياط مركزي و جداره‌ها ارتباط دارد و چگونه تناسبات مذكور باعث اين تعامل مي‌شوند؟ بدين منظور، مدل سه‌بعدي خانه‌هاي كريمي (آل‌مظفر) و شكوهي (قاجار)، در محيط نرم‌افزار اكوتكت ساخته شد و داده‌هاي آب‌وهوايي شهر يزد بر عمليات شبيه‌سازي اعمال شد. سپس مدل‌ها بر نقاله خورشيدي منطبق و روند رفتاري خانه‌ها مورد تحليل قرار گرفت و در طولاني‌ترين و كوتاه‌ترين روز سال بسط داده شد. نتايج نشان مي‌دهد جهت‌گيري مناسب سبب شده هر چهار جبهه، انرژي دريافتي خورشيد را در طول سال تقسيم ‌كنند. بخش تابستان‌نشين در ماه‌هاي گرم داراي سايه‌اندازي مناسب بوده و بخش زمستان‌نشين با دريافت مناسب در ماه‌هاي سرد، بخشي از انرژي گرمايي را فراهم مي‌كند؛ اما اين جبهه در خانه شكوهي عملكرد بهتري دارد؛ چرا كه با توسعه ابعاد حياط، مساحت اين جداره افزايش يافته و انرژي بيشتري را دريافت مي‌كند. همچنين حياط خانه شكوهي در ماه‌هاي سرد عملكرد بهتري دارد. افزايش وسعت حياط امكان ايجاد خرداقليم را در فضاي داخلي خانه فراهم مي‌كند كه آسايش مناسبي به همراه دارد. لذا مي‌توان گفت معماري مسكوني در هر دو دوره در تعامل با انرژي خورشيدي ايجاد شده‌اند؛ اما خانه شكوهي تعامل بهتري را با اقليم شهر يزد دارد كه اين امر ارتباط نزديكي با تناسبات موجود در بنا دارد.

Yazd is one of the country’s regions with the arid and hot climate in which the solar irradiation plays an important role in the formation of its residential architecture. The present article uses a historical-comparative method to investigate the interaction between the principles of residential architecture’s principles governing the houses during Muzaffarids and Qajar Eras with the solar energy from the perspective of orientation. The questions raised herein are: 1. have the houses been formed based on the interaction with solar energy during Muzaffarids and Qajar Eras? 2. In which period of time and for what reasons the residential architecture shows a better interaction with the solar energy? 3. Is the better interaction with climate associated with the proportions between the central yard and the walls and how the aforementioned proportions cause such an interaction? To do this research, 3D models were constructed for Karimi House (Muzaffarids) and Shokuhi House (Qajar) in the environment of ECOTECT Software and the climatic data of Yazd were utilized in simulation operation. Then, the models were analyzed based on a corresponding solar protractor and the behavioral trends of the houses; they were subsequently expanded to the longest and shortest days of the year. The results indicate that the proper orientation has caused the apportionment of solar energy during the entire year between all the four fronts. The summerside parts have favorable shades during the hot months of the year and the winterside parts provide part of the thermal energy through receiving a good deal of light during the cold months of the year; but, this front was found having a better performance in Shokuhi house because the development in the dimensions of the yard causes an increase in the area of this wall enabling it to receive more energy. Moreover, the yard in Shokuhi House has a better performance during the cold months. The increase in the yard’s vastness gives the possibility of creating microclimate in the interior spaces of the house and this is accompanied by pleasant comfort. Thus, it can be stated that the residential architecture of both periods has been created subject to the interaction with the solar energy but Shokuhi House has better interaction with the climate in Yazd and this is closely associated with the present proportions in the building.