تحليل كاركرد اماكن مقدس از منظر ارتباطات آييني: مطالعه انتقادي سازۀ حرم امام خميني (ره)

مقاله ذيل قصد دارد پاسخهاي محتملي را كه به اين سوال: «وقتي زرق و برق هاي مندرج در حَرَم هاي معصومين(ع) و حتي امامزاده ها نه تنها محل اشكال نبوده بلكه تحسين هم شده است، چگونه در مورد زينت اندودي حَرَم امام خميني اينهمه واگرايي وجود دارد؟» داده شده به بحث و بررسي بنشيند و در عين حال پاسخ متفاوت‌تر خود را نيز را عرضه نمايد. ديدگاه مقاله در بخش «حَرَم‌شناسي» از ناحيۀ «نظريّۀ آييني ارتباطات» پشتيباني مي‌گردد. در چارچوب اين نظريّه، «ارتباطات آييني» كه ارتباطات حَرَمي يكي از مصاديق اعلاي آن استواجد سه مؤلّفه اصلي است: «رواق وارگي و سلسه مراتب درگاهي»، «مهيا بودن براي ارتباطات افقي»، «اهمّيّت عنصر مشاركت و اجرا». مطالعه پيش رونشان مي‌دهد كه در سازۀ مقبره امام خميني مؤلّفه هاي سه گانۀ ارتباطات آييني بغايت رقيق است و بنا بيش از اينكه سازه اي«حرمي» باشد سازه اي «سالني» است. بنابراين مي توان اين حدس عالمانه را تقويت كرد كه مواجهات انتقادي بدنه‌هاي ارزشي با بنا شايد بيش از اينكه ناظر به «اسراف زيبايي شناسانه» يا «صرف بيت المال براي زينت» يا «عدم تطابقش با ساده زيستي امام» باشد، به رقّت «حرم وارگي» آن مربوط است.«حرم» در ذهنيّت معنايي و گفتماني شيعه نماد تشيّع و كانون ارتباطات معنوي و جماعتي شيعيان است. شليستۀ اين جغرافياي فخيم اندراج فاخرترين زينت ها و برخورداري از والاترين هنرمندي هاست. اشكال از جايي پديد مي آيد كه زينت، عارض بر چيزي شود كه «حرَم» نيست.