بررسي تأثير كانسار مس- موليبدن پورفيري هفت‌چشمه (ورزقان) بر سلامتي زيستمندان منطقه حفاظت‌شده ارسباران

سابقه و هدف: كانسار مس- موليبدن پورفيري هفت‌چشمه در 28 كيلومتري شمال شهر ورزقان در استان آذربايجان شرقي در جنگل‌هاي ارسباران واقع شده است. آب سطحي و زيرزميني موجود در منطقه از ميان توده كانساري عبور كرده و ممكن است فلزات سنگين و سمي را به وسيله واكنش‌هاي شيميايي از توده حل كند و با خود ببردو به مرور زمان باعث به خطر افتادن گونه‌هاي گياهي و موجودات زنده جنگل ارسباران ‌شود. با توجه به اينكه هنوز عمليات بهره‌برداري در منطقه صورت نگرفته هدف از اين پژوهش بررسي تأثير ماده معدني بر افزايش غلظت عناصر آلاينده در آب‌هاي سطحي و زيرزميني و تأثير اين آلودگي بر زيستمندان (انسان، گياه و جانور) منطقه است‌.مواد و روش: براي بررسي تأثير اين كانسار بر سلامتي زيستمندان منطقه (انسان، گياه و جانور) 24 نمونه از آب‌هاي سطحي و زيرزميني خارج‌شده از اين كانسار و مناطق مجاور، جمع‌آوري و براي اندازه‌گيري برخي پارامترهاي شيميايي و غلظت فلزات Pb, Mo, Cu و Zn به آزمايشگاه منتقل شد. نتايج و بحث: غلظت فلزات سنگين حاصل از آناليز آب سطحي و زيرزميني هفت‌چشمه نسبت به حد مجاز توصيه‌شده توسط سازمان‌هاي بين‌المللي و نيز تحقيقات انجام‌شده براي جانداران آبزي، حيات‌وحش، گياهان و ساكنان مقايسه و تجزيه‌و‌تحليل  شد. بررسي‌ها نشان داد كه تحت تأثير كانسار هفت‌چشمه، غلظت موليبدن در نزديك توده كانسار نسبت به حد استانداردهايEEC, EPA  و WHO و غلظت سرب تمام نمونه‌ها نسبت به حد استاندارد EPA و غلظت روي و مس نسبت به حد استاندارد EEC بالا بوده و براي ساكنان منطقه خطرناك است‌. مقايسه غلظت عناصر نسبت به استانداردهاي تعيين‌شده براي جانداران و گياهان از جمله درخت بلوط و گياهان كشاورزي نيز نشان داد كه اين عناصر در منابع آب سطحي و زيرزميني مجاور كانسار بالاتر از حد مجاز استاندارد بوده و مي‌تواند براي زيستمندان منطقه خطرناك باشد اما با دور شدن از كانسار از غلظت آنها كاسته مي‌شود. به‌طوري كه بيشتر نمونه ها داراي غلظت بالايي از مس و سرب بوده و براي آبزيان منطقه مضر است. از نظر خطر براي سلامت ساكنان منطقه، غلظت روي و مس پايين‌تر از استاندارد WHO است ولي غلظت موليبدن و سرب در برخي نمونه‌هاي نزديك به توده معدني بالاتر از اين استاندارد است. بر اساس استاندارد FAO غلظت مس در يك ايستگاه بالاتر از حد استاندارد لازم براي حيات‌وحش بوده ولي در ساير ايستگاه‌ها غلظت مناسب است. از نظر غلظت سرب و روي و منيزيم نيز در شرايط فعلي خطري متوجه حيات‌وحش منطقه نخواهد بود. نتيجه‌گيري: اين پژوهش نشان داد كه كانسار مس‌موليبدن پورفيري هفت‌چشمه از عوامل مهم و تأثيرگذار بر كيفيت آب سطحي و زيرزميني منطقه است‌ كه از تأثيرات آن كاهش  pHو افزايش غلظت عناصر سنگين در رودخانه مجاور توده شده است كه در صورت معدن‌كاري بدون رعايت اصول زيست‌محيطي مي تواند به مرور زمان باعث از بين رفتن گونه‌هاي گياهي جنگل ارسباران و به خطر افتادن موجودات زنده ‌شود. مقايسه غلظت‌هاي فلزات سنگين حاصل از آناليز آب‌هاي سطحي و زيرزميني با استانداردهاي جهاني و نيز تحقيقات انجام‌شده براي جانداران آبزي، حيات‌وحش، گياهان و ساكنان نشان داد كه بيشتر نمونه‌هاي نزديك به توده كانساري داراي عناصر سنگين بيش از حد مجاز است‌ و اين براي سلامتي انسان، زيستمندان و گياهان نادر منطقه ارسباران خطرناك است‌ اما با دور شدن از كانسار از غلظت آنها كاسته مي‌شود. بنابراين پيش از بهره‌برداري از كانسار هفت‌چشمه بايستي بررسي‌هاي مربوط به اثرات زيست‌محيطي بهره‌برداري از اين كانسار (EIA) انجام و به دليل قرار گرفتن آن در منطقه حفاظت‌شده ارسباران از تكنيك‌هاي متفاوتي براي بهره‌برداري استفاده شود.