تحليل همديدي نقش پرفشار عربستان و رودباد جنب‌ حاره‌اي در كوتاه‌ ترين طول دوره بارشي جنوب و جنوب غرب ايران

سابقه و هدف: جنوب و جنوب غرب ايران هم از لحاظ موقعيت ژئوپولتيكي و هم از لحاظ سياسي، اقتصادي، صنعتي و كشاورزي از مناطق استراتژيك كشور است. بنابراين طول دوره بارشي در اين منطقه از اهميت زيادي برخوردار است. پرفشار جنب‌حاره‌اي عربستان از سامانه‌هاي كنترل‌كننده اقليم جنوب و جنوب غرب ايران و حتي كل كشور است. اين سامانه به تبعيت از جابه‌جايي سالانه گردش عمومي جو و در حاشيه شمالي سلول هدلي در طول سال جابه‌جا شده و با جابه‌جايي شمال‌سو و جنوب‌سو شروع و پايان و به‌تبع طول دوره بارشي منطقه جنوب و جنوب غرب ايران را تعيين مي كند. مواد و روش‌ها: براي شناسايي الگوي سينوپتيكي دوره‌هاي بارشي كوتاه در اين تحقيق داده‌هاي بارشي روزانه ايستگاه‌هاي سينوپتيك جنوب و جنوب غرب ايران (خوزستان، بوشهر، هرمزگان، فارس، كهگيلويه و بويراحمد، چهارمحال و بختياري، لرستان و ايلام) در يك دوره آماري 36 ساله استخراج و سال پايه مشترك كه تمام ايستگاه‌ها داراي بارش بوده‌اند، انتخاب شده است. در مرحله بعد براي تعيين طول دوره بارشي در ايستگاه‌هاي جنوب و جنوب غرب ايران ابتدا بر اساس سال زراعي كشور ايران، يعني مهر تا مهر، شروع بارش و پايان بارش مشخص شد و در مرحله بعد تعداد روزها از شروع تا پايان شمارش شده است. سپس سال‌هايي كه طول دوره بارشي آنها كمتر از 160 روز طول كشيده بود به‌عنوان دوره‌هاي بارشي كوتاه انتخاب شد. در مرحله اول ماتريسي به ابعاد 253×736 (سلول × روز) تهيه شد. كه با توجه به تحليل عاملي 5 عامل انتخاب شد و در نهايت روي عامل اول كه پرتكرارترين الگوي سينوپتيكي بود و همچنين پراكنش هسته‌هاي پرفشار عربستان تحليل انجام شد. نتايج و بحث: بررسي موقعيت هسته مركزي پرفشار جنب‌حاره‌اي عربستان در 5 سال با طول دوره كوتاه نشان داد كه در اين سال‌ها هسته مركزي پرفشار داراي دو نوع آنومالي بوده‌اند. اولاً هسته‌ها حركت جنوب‌سوي بسيار كندي داشته‌اند. به‌طوري‌كه گاهي يا اواخر اكتبر يا اواسط نوامبر همچنان روي منطقه جنوب و جنوب غرب ايران استقرار داشته‌اند. ثانياً برعكس شرايط نرمال به جاي حركت شرق‌سو به سمت غرب عربستان و ساحل درياي سرخ جابه‌جا شده‌اند. اين نوع جابه‌جايي سبب شده است كه سامانه كم‌فشار سوداني به‌عنوان مؤثرترين سامانه بارشي منطقه امكان حركت و گسترش به سمت منطقه را نداشته باشد. و از طرفي مانع از گسترش جنوب‌سوي ناوه مديترانه روي آفريقا و تقويت سامانه‌هاي سوداني شود. در اين سال‌ها كم‌فشار سودان به‌جاي حركت شمال‌شرق‌سو به سمت شمال جابه‌جا شده و پس از عبور از روي مصر وارد درياي مديترانه شده است. درنتيجه جنوب غرب ايران از دريافت بارش محروم شده است. رودباد جنب‌حاره‌اي نيز به‌عنوان مؤثرترين رودباد در تشديد ناپايداري‌هاي اين منطقه در اين سال‌ها با حركت غرب‌سو و قرار گرفتن آن روي مصر و ليبي در شرايط مناسبي براي تشديد ناپايداري‌ها در منطقه قرار ندارد. نتيجه‌گيري: سامانه پرفشار جنب‌حاره‌اي عربستان مهم‌ترين سامانه كنترل‌كننده اقليم منطقه جنوب و جنوب غرب كشور ايران است. در برخي از سال‌ها جابه‌جايي شمال و جنوب‌سوي گردش عمومي جو و سلول هدلي روي منطقه شرايط همديدي را فراهم مي‌كند كه هسته‌هاي پرفشار جنب‌حاره‌اي عربستان بسيار ديرتر از شرايط نرمال از منطقه خارج‌شده و زودتر از موعد به سمت منطقه برگشته و طول دوره بارشي را كوتاه مي‌كند.