تخمين آلودگي فلزات سنگين رسوبات تالاب پريشان با استفاده از شاخص‌هاي سنجش آلودگي

سابقه و هدف: ﺗﺎﻻب پريشان از ﺟﻤﻠﻪ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺎ ارزش ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ دارد و در چند سال اخير به دليل خشكسالي‌هاي پي‌در‌پي به صورت كامل خشك شده است. فلزات سنگين از جمله مهمترين منابع آلاينده محيط زيست به شمار مي‌روند كه زمان ماندگاري آنها در رسوبات بسيار زياد است. همچنين اين فلزات اثرات زيان‌آوري بر اكوسيستمهاي آبي دارند و رسوبات هم به‌عنوان منشأ و هم به‌عنوان محلي براي ذخيره اين عناصر محسوب مي‌شوند. از اينرو كسب اطلاعات درباره اين فلزات مهم است. مواد و روش‌ها: ﻫﺪف از اﻳﻦ پژوهش برآورد آﻟﻮدﮔﻲ رسوبات تالاب پريشان ﺑﻪ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺲ، آهن، منگنز و روي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺ‌ غني‌سازي، شاخص انباشت ژئوشيميايي، درجه آلودگي و ﺷﺎﺧﺺ ﺟﺎﻣﻊ ﻓﺎﻛﺘﻮر آﻟﻮدﮔﻲ است. در اين بررسي، ﺗﻌﺪاد ۴۰ ﻧﻤﻮﻧﻪ رسوب با وزن ۲۰۰ گرم از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ‌ﺻﻮرت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪ و پس از هضم اسيدي و فيلتر كردن ﺑﺮاي ﻗﺮاﺋﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﻓﻠﺰات ﺳﻤﻲ آزاد ﺷﺪه در ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ، از دﺳﺘﮕﺎه ﺟﺬب اﺗﻤﻲ ﺷﻌﻠﻪ ﻣﺪل AAS ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﺗﺮﻣﻮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎده شد. در اﻳﻦ تحقيق ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم وﺟﻮد اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺧﺎص ﺑﺮاي آﻟﻮدﮔﻲ ﺧﺎك در ﻛﺸﻮرﻣﺎن، از اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ فلزات مورد بررسي در ﻣﻨﻄﻘﻪ كمتر از ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻏﻠﻈﺖ (mg/kg) ﻗﺎﺑﻞ‌ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻟﻬﺴﺘﺎن، ﻛﺎﻧﺎدا و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ است.نتايج و بحث: ميزان تغييرات خصوصيات pH و هدايت الكتريكي(Ec) به‌ترتيب در دامنه 9/72/7 و 344/2 محاسبه شد و ﻏﻠﻈﺖ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﯿﻦ نيز ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ميلي‌گرم بر كيلوگرم در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﻓﺮاواﻧـﯽ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﻨﮕﻨـﺰ(3/712/18)، آهن(4/263/6)، روي(2/158/3)، مس(8/135/3) به‌دست آمد. ﻏﻠﻈﺖ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﻓﻠﺰات منگنز، ﻣﺲ، آهن و روي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ 950، 50، 41000 و 75 ﻣﻴﻠﻲ‌ﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ. ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي زﻣﻴﻦ‌اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ، ﻓﺎﻛﺘﻮر آﻟﻮدﮔﻲ و ﺷﺎﺧﺺ ﺟﺎﻣﻊ ﻓﺎﻛﺘﻮر آﻟﻮدﮔﻲ براي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ استفاده شدند كه ﺷﺎﺧﺺ زﻣﻴﻦ‌اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻓﻠﺰات كمتر از صفر ﺑﻪ‌دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن‌دﻫﻨﺪه ﻏﻴﺮآﻟﻮده بودن منطقه است، در ادامه ﺷﺎﺧﺺ ﻓﺎﻛﺘﻮر آﻟﻮدﮔﻲ براي اﻛﺜﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺪون آﻟﻮدﮔﻲ ﻗﺮار گرفت، و ﻓﺎﻛﺘﻮر آﻟﻮدﮔﻲ ﺑراي تمام فلزات مورد بررسي ﻣﻘﺪاري كمتر از يك را نشان داد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ تمام دادهﻫﺎ در ﻃﺒﻘﻪ بدون آلودگي ﻗﺮار گرفتند. همچنين نتايج ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ منگنز، ﻣﺲ، آهن و روي ﻣﻨﺸﺄ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻛﺸﺎورزي دارﻧﺪ و ﻏﻠﻈﺖ ﻓﻠﺰات در ﺧﺎك ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻃﺒﻴﻌﻲ آﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎط داده ﺷﺪ.نتيجه‌گيري: در نهايت مي‌توان بيان كرد ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد بررسي كمترين رﻳﺴﻚ آﻟﻮدﮔﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ دارد. در واﻗﻊ ﻣﻲ‌ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺰات ﻣﺲ، آهن، منگنز و روي در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﺸﺄ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ دارﻧﺪ و در طي فرايندهاي طبيعي زمين‌شناسي و از طريق چشمه‌هاي ورودي به اين تالاب تغيير مي‌كنند.