بررسي و اولويت‌بندي پيامدهاي خشك‌شدن درياچه اروميه بر وضعيت اقتصادي، اجتماعي و زيست‌‌محيطي (مطالعه موردي: مناطق روستايي شهرستان ملكان)

سابقه و هدف: امروزه مداخلات انسان در طبيعت، وضعيت سامانه‌ها و زيست‌سامانه‌هاي محيطي را دچار اختلال كرده كه در نتيجه باعث ايجاد ناهنجاري‌هايي نظير سيل‌هاي بي‌سابقه، طوفان‌هاي شديد، گرم شدن زمين، مصرف بي‌رويه‌ي منابع طبيعي و اخيراً خشك‌شدن درياچه‌ها گرديده است. يكي از مهم‌ترين مخاطره‌هاي محيطي كه در سالهاي اخير در ايران در حال رخ دادن است، كاهش آب درياچه اورميه مي‌باشد. اهداف اين مطالعه، بررسي تاثير خشك‌شدن درياچه اروميه بر وضعيت اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي ساكنان حاشيه‌ي درياچه، ديدگاه ساكنان در رابطه با عوامل موثر بر خشك‌شدن درياچه و روش‌هاي احياي آن و همچنين اولويت بندي پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي بود. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر از لحاظ هدف از نوع تحقيقات كاربردي بوده و از منظر جمع‌آوري داده‌ها به روش عليمقايسه‌اي انجام شده است. داده‌هاي مورد نياز از نمونه‌اي به حجم ۳۰۰ از ساكنان روستاهاي شهرستان ملكان در سال ۱۳۹۴با تكميل پرسشنامه، جمع‌آوري گرديد. در بخش توصيفي از فراواني، درصد تجمعي، واريانس، انحراف معيار و ميانگين استفاده شد. در بخش استنباطي نيز آزمون‌هاي مقايسه ميانگين، تحليل واريانس و آزمون t به كار گرفته شد. همچنين با استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبي اولويت پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي درياچه اروميه از نظر ساكنان منطقه مشخص گرديد. نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه پس از سال ۱۳۸۸ تمامي محصولات به جز محصولات باغي نسبت به دوره قبل با كاهش قابل ملاحظه اي مواجه گرديده‌اند. ملاحظه ارقام نشان مي‌دهد كه وضعيت اقتصادي كل منطقه نسبت به قبل از سال ۱۳۸۸ بدتر شده است. اما ميانگين اين متغير، قبل از سال ۱۳۸۸ با دور شدن از درياچه، كاهش و بعد از سال ۱۳۸۸ با دور شدن از درياچه، افزايش مي‌يابد. به عبارت ديگر، وضعيت زيست‌محيطي قبل از سال ۱۳۸۸ با نزديك شدن به سواحل درياچه اروميه، ولي پس از سال ۱۳۸۸ با دور شدن از سواحل، بهبود يافته است. بنابراين به مرور زمان با خشك‌شدن بيشتر درياچه، ساكنان منطقه در وضعيت بدتري قرار گرفته‌اند. از نظر ساكنان منطقه، دولت از طريق احداث بزرگراه، ساخت سدها و عدم جلوگيري از احداث چاه‌هاي غيرمجاز مهمترين نقش را در خشك‌شدن درياچه داشته است. پاسخگويان انتقال آب به درياچه، رها نمودن آب سدها، بارور نمودن ابرها، استفاده از شيوه‌هاي بهتر آبياري و نيز كشت محصولات با كارايي بالاي مصرف آب را جهت احياي درياچه‌ي اروميه پيشنهاد نموده‌اند. فرايند تحليل سلسله مراتبي نشان داد ساكنان منطقه بيشترين اولويت را به پيامدهاي زيست‌محيطي خشك شدن درياچه داده و پيامدهاي اجتماعي و اقتصادي در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. نتيجه‌گيري: با توجه به اين كه بيش از نيمي از مردم، رها ساختن آب سدها را عامل موثري در احياي درياچه بيان نموده‌اند، بنابراين علي‌رغم كاهش سطح درآمد آن‌ها، تمايل به احياي درياچه براي آن‌ها اولويت بيشتري دارد. در اولويت بودن پيامدهاي زيست‌محيطي خشك‌شدن درياچه نسبت به پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي حاكي از آن است كه پيامد زيست‌محيطي درياچه به حد هشدار دهنده‌اي رسيده است. اما از طرف ديگر، اين انگيزه را هم در سياستگذاران ايجاد مي‌نمايد كه براي احياي درياچه اروميه با در نظر گرفتن اين اولويت مهم، برنامه‌ريزي نمايند.